Αυτά είναι τα προβλήματα του κερκυραϊκού και ελληνικού τουρισμού

Το 2005 στη Συνδιάσκεψη του Ομάν, του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, τέθηκε το θέμα του εναλλακτικού και του βιώσιμο μέλλον του τουρισμού στο στον παγκόσμιο χάρτη. Τότε, ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού υπογράμμισε τα εξής: Εάν οι κυβερνήσεις δεν ανταποκριθούν στην υποχρέωσή τους να δρομολογήσουν όλες τις αναγκαίες διαδικασίες για την εμπέδωση των εναλλακτικών και βιώσιμων μορφών τουρισμού, τότε οι τουριστικοί προορισμοί που βρίσκονται εντός των ορίων της δικαιοδοσίας τους θα αλλοτριωθούν σταδιακά και θα χάσουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η άναρχη και μη προσχεδιασμένη ανάπτυξη των τουριστικών προορισμών, όπως την έχουμε δει πολύ συχνά κατά το πρόσφατο παρελθόν, οδηγεί στο χάος και στην εξουθένωση των ευαίσθητων φυσικών πόρων, στην αξιοποίηση των οποίων στηρίζεται η τουριστική βιομηχανία. Μάλλον θα είχε στο μυαλό του την Κέρκυρα: Περί αυτού πρόκειται αυτή τη στιγμή.
Αυτή η επισήμανση έχει άμεση επίδραση στις επιχειρήσεις αλλά και στις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες έχουν να αντιμετωπίσουν τις εξής προκλήσεις.

Τι επικρατεί

Στοιχεία που αφορούν την Κέρκυρα, που λίγο πολύ αντιστοιχούν και στις υπόλοιπες τουριστικές περιοχές της χώρας.

Η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού.
Μελετώντας την οικονομική δραστηριότητα της Κέρκυρας από το 1970 έως σήμερα, έχει τη μεγαλύτερη φθίνουσα πορεία του πρωτογενή τομέα που έφθασε 2,8%. Ο δευτερογενής τομέας 6,9% σε σύγκριση με το μέσο όρο της χώρας και της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Την ίδια περίοδο, η Κέρκυρα έχει τη μεγαλύτερη αύξηση στον τριτογενή τομέα, 90,3% σε σύγκριση με το μέσο όρο της χώρας και της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων. Ο πρωτογενής τομέας που έζησε ολόκληρες γενιές, σήμερα απαξιώνεται.
Η ανάπτυξη του τουρισμού δεν σημαίνει παράλληλα και εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα, διότι αυτός είναι σημαντικός πυλώνας στήριξης της ανάπτυξης του ποιοτικού τουρισμού. Και δεν έχει αναφερθεί κανείς για αυτό το πράγμα.
Άρα επικροτούμε τη μονοκαλλιέργεια; Και τι κάνουμε γι αυτό;

Το δεύτερο είναι η φέρουσα ικανότητα. Επειδή εδώ φοβόμαστε ότι θα γίνουν κάποιες παρερμηνείες, εμείς σαν χώρα, γιατί μας προτιμάνε;
Μας προτιμάνε διότι η παγκόσμια τάση είναι να δημιουργούνται μεγάλα αστικά κέντρα και αυτοί οι άνθρωποι που ζούνε σε αυτά μεγάλα αστικά κέντρα στερούνται δύο σημαντικά πράγματα:
– Το χώρο. Ανεβαίνουνε ψηλά. Μια οικογένεια που ζούσε σ ένα διαμέρισμα 100 τετραγωνικά τετραμελή, τώρα αναγκάζεται να μένει σε ένα διαμέρισμα 60 τετραγωνικών μέτρων
-Το χρόνο . Την ταχύτητα της καθημερινότητας.

Το ισπανικό μοντέλο

Εμάς σήμερα γιατί μας αναζητούν; Με αναζητούν ως ζώνη θεραπείας. Άρα λοιπόν, μην μπερδεύουμε τα πρότυπα της τουριστικής ανάπτυξης με μοντέλα ώστε να είναι το ένα ξενοδοχείο δίπλα στο άλλο, στρατευμένα. Αυτό το έχει πληρώσει το ισπανικό μοντέλο. Η Ισπανία το έχει πληρώσει. Άρα λοιπόν πρέπει να μιλήσουμε για ένα άλλο μορφής βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.

Υπερτουρισμός

Στην Κέρκυρα ο πληθυσμός κατά την υψηλή τουριστική περίοδο, από 115.000 μόνιμους κατοίκους φθάνει στις 300.000. Η χωρητικότητα των κερκυραϊκών ακτών αναλογεί σε 4 τετραγωνικά μέτρα ανά λουόμενο, ενώ τα διεθνή πρότυπα το προσδιορίζουν από 6 έως 8 τετραγωνικά μέτρα, ανα λουόμενο, ανάλογα με την εισοδηματική τάξη των τουριστών.
Ως συνέπεια των παραπάνω, οι υποδομές του νησιού φθάνουν στα όριά τους και πολλές φορές τα ξεπερνούν. Αυτό γίνεται εμφανές στο οδικό δίκτυο, στα δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτρικής ενέργειας, στη διαχείριση των απορριμμάτων, στην επάρκεια των υδάτινων πόρων.
Ιδιαίτερα, η τουριστική πυκνότητα του ιστορικού κέντρου της πόλης της Κέρκυρας τίθεται σε υψηλό κίνδυνο υπερτουρισμού. Σε μια μελέτη που διενεργήθηκε για τον υπερτουρισμό της Σαντορίνης για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συγκαταλέγονται και τα Ιόνια Νησιά, μεταξύ των 15 ευρωπαϊκών περιοχών υψηλού κινδύνου υπερτουρισμού.

Υποδομές

Η Πολιτεία οφείλει, κατά την κατανομή των εθνικών και κοινοτικών πόρων για τη βελτίωση των υποδομών ανά νομό, να προσθέσει ένα επί πλέον δείκτη, ένα ποσοστό σύμφωνα με τις τουριστικές ροές σε κάθε περιοχή.
Στην Κέρκυρα, σχεδόν τριπλασιάζεται ο πληθυσμός κατά την υψηλή τουριστική περίοδο και όλες οι υποδομές καταπονούνται, ενώ τα κρατικά έσοδα αυξάνονται και η τοπική κοινωνία στερείται βασικών υποδομών. Αυτό πρέπει διεκδικηθεί από την κεντρική κυβέρνηση.

Η τουριστική εποχικότητα

Η τουριστική εποχικότητα δεν είναι μόνο κερκυραϊκό και ελληνικό φαινόμενο, αλλά παγκόσμιο. Στα μεγάλα τουριστικά θέρετρα η Ελλάδα έχει την υψηλότερη τουριστική εποχικότητα στο χρονικό διάστημα Ιούνιο – Σεπτέμβριο σε σύγκριση με τις ανταγωνίστριες χώρες.
Από τη μηνιαία κατανομή των αλλοδαπών αφίξεων στα αεροδρόμια της Ελλάδας, από τον Ιούνιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο φθάνει το 75 80% και ο δε τζίρος στην τετράμηνη φθάνει από το 85% έως το 95% του τζίρου. Άρα λοιπόν, δεν υπάρχει ισχυρό κίνητρο για την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Βλέπουμε δηλαδή μετά τα τέλη Σεπτεμβρίου όλα τα τουριστικά θέρετρα αρχίζουν και κλείνουν. Δεν υπάρχει διάθεση προσφοράς. Άρα είναι ουτοπικό να μιλάμε στην Ελλάδα με αυτές τις συνθήκες για επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.
Η υψηλή τουριστική εποχικότητα αναδεικνύεται ως μεγάλος ασθενής του ελληνικού τουρισμού τα τελευταία είκοσι χρόνια και επιφέρει τις ακόλουθες επιπλέον επενέργειες στις τοπικές κοινωνίες: υπέρμετρη καταπόνηση των δημοσίων υποδομών λόγω της συσσώρευσης των τουριστών σε ένα μικρό χρονικό διάστημα σε ένα περιορισμένο τουριστικό θέρετρο, των πυλών εισόδου του οδικού δικτύου και των κοινόχρηστων χώρων.

Κίνδυνος λόγω της υψηλής ζήτησης

Μη επάρκεια ύδρευσης, υδροδότησης, ηλεκτροδότησης, αποχέτευσης και συλλογής των απορριμμάτων των τουριστικών περιοχών. Εδραιώνεται μια κακή νοοτροπία στους εμπλεκόμενους φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα ότι η Κέρκυρα τουριστικά ανοίγει για 100 για 120 μέρες, με αποτέλεσμα να μη γίνεται διεκδίκηση για την εκτέλεση σοβαρών έργων τουριστικής υποδομής υποδομής από την Πολιτεία.
Η υψηλή ζήτηση σε αυτή τη χρονική περίοδο αφενός μεν αυξάνει υπέρμετρα τις τιμές, αφετέρου δε ενεργοποιεί τη μίσθωση ακατάλληλων τουριστικών καταλυμάτων, προκαλώντας τον αθέμιτο ανταγωνισμό και τη δυσφήμιση της Κέρκυρας.

Μείωση του χρόνου απασχόλησης

Διαμορφώνει στους εργαζόμενους μια παρελκυστική συνείδηση και δεν προσελκύει νέους ανθρώπους με υψηλά επαγγελματικά προσόντα. Και τέλος, η διαταραχή του ρυθμού ζωής των μόνιμων κατοίκων κατά τη διάρκεια της υψηλής ζήτησης και της αύξησης των τιμών στα καταναλωτικά αγαθά.
Η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου δεν μπορεί να γίνει από έναν οργανισμό. Χρειάζεται μια καλή, μελετημένη, με μακροχρόνιο σχεδιασμό και συνεργατική προσέγγιση. Εφόσον δοθούν κίνητρα και ληφθούν μέτρα τόσο στις χώρες υποδοχής αλλά και στις χώρες προέλευσης των τουριστών.

Μείωση των τουριστικών εσόδων

Στη μέση κατά κεφαλή δαπάνη των τουριστών, στην Ελλάδα από το 2011 μέχρι και φέτος παρατηρείται μια διαρκής μείωση. Η εξέλιξη αυτή έχει αποδοθεί σε διάφορα αίτια που εκτείνονται από την παραμονή μέσης διάρκειας παραμονής των τουριστών έως την υποβάθμιση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Παρατηρείται μια σημαντική μεταβολή του μείγματος των εισερχόμενων τουριστών, με κύριο χαρακτηριστικό τα σημαντικά τη σημαντικά μεγαλύτερη αύξηση αυτών που προέρχονται από τις βαλκανικές χώρες και από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Όλα εισαγόμενα

Πέραν από τη μείωση των τουριστικών εισπράξεων, θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να γνωρίζουμε πόσα από τα 100 ευρώ που εισέρχονται σε ένα τουριστικό προορισμό τελικά πόσα μένουν στον τόπο μας. Όλα τα προϊόντα εκτός ελαχίστων, είναι εισαγόμενα. Αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον να διερευνηθεί, διότι αυτό είναι και το ουσιώδες. Όχι πόσοι τουρίστες φθάνουν και πόσα δισ. εισπράττονται, αλλά πόσα δισ. παραμένουν στον τόπο μας.

Η έξαρση των ακινήτων των ακινήτων βραχυχρόνιας μίσθωσης

Η Ελλάδα είναι από τις χώρες που δεν έχουν εφαρμόσει αυστηρούς περιορισμούς στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ελληνικού τουρισμού του ΣΕΤΕ.
Η Ελλάδα τον Ιούλιο του 2023 διέθετε σε ακίνητα βραχυχρόνιας μίσθωσης περίπου 1 εκατομμύριο 939 χιλιάδες 167 κλίνες, ενώ τα ξενοδοχεία να έχουν 885 χιλιάδες κλίνες. Δηλαδή τα ξενοδοχεία να υστερούν από τα ακίνητα βραχυχρόνιας μίσθωσης περίπου στις 53.000.
Το φαινόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων έχει δεχθεί αυστηρή κριτική από τους ξενοδόχους για αθέμιτο ανταγωνισμό. Επίσης, η εξεύρεση προς ενοικίαση διαμερισμάτων και κατοικιών σε πολλές περιοχές της χώρας από δημόσιους λειτουργούς, φοιτητές αλλά και νοικοκυριά είναι πολύ δύσκολη και οι τιμές έχουν εκτοξευθεί προς τα επάνω.
Μια σημαντική συνέπεια της έξαρσης των ακινήτων βραχυχρόνιας μίσθωσης, η οποία δεν αναδεικνύεται, είναι ότι ως οικονομική δραστηριότητα χαρακτηρίζεται ως μιας μορφής παρελκυστική παρά παραγωγικής δραστηριότητας. Δημιουργήθηκε μια ιδιότυπη κατηγορία εισοδηματιών και όχι επαγγελματιών, με αποτέλεσμα να συρρικνώνεται το εργατικό δυναμικό της χώρας με τις γνωστές σε όλους μας συνέπειες.

Υπουργείο Τουρισμού

Στο Υπουργείο Τουρισμού που είχα την τιμή να το υπηρετήσω 35 χρόνια: μεταφέρω τη δική μου εμπειρία σε σχέση με τα συναρμόδια Υπουργεία.
Ουσιαστικά το Υπουργείο Τουρισμού εποπτεύει δύο τομείς τις τουριστικές επιχειρήσεις και την τουριστική προβολή. Οι υπόλοιπες αλλά βασικές αρμοδιότητες που υποστηρίζουν το τουριστικό προϊόν είναι διασκορπισμένες σε άλλα υπουργεία και ασύνδετες μεταξύ τους. Η ευθύνη που αναλογεί στο υπουργείο Τουρισμού και στον ΕΟΤ ως προς το τουριστικό αποτέλεσμα δεν υπερβαίνει το 10%, ενώ το υπόλοιπο 90% είναι διασκορπισμένο που, ελλείψει ενός συντονιστικού οργάνου, δεν αποφέρει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.
Γι αυτό πολύ συχνά αναφέρεται ότι ο τουρισμός πηγαίνει με τον αυτόματο πιλότο για να ικανοποιηθούν οι προσδοκίες όλων κυβέρνησης, τουριστικών παραγωγικών τάξεων, τουριστών και πολιτών, απαιτείται η αναβάθμιση του υπάρχοντος υπουργείου Τουρισμού και τα δέκα συναρμόδια υπουργεία να θέσουν ως προτεραιότητα τα θέματα που σχετίζονται με τον τουρισμό. Ο τουρισμός προσφέρει το μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ της χώρας, αλλά το υπουργείο Τουρισμού είναι το τελευταίο τη τάξει.
Αυτό το πρόβλημα εκφράζεται από όλους τους τουριστικούς φορείς. Άρα ο τουρισμός θα πρέπει να εποπτεύεται σε ανώτερο επίπεδο για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας των συναρμόδιων υπουργείων και θα μπορούσε είτε να δημιουργηθεί ένα υπερ υπουργείο είτε να είναι αρμόδιος για θέματα τουρισμού μια ισχυρή πολιτική προσωπικότητα, όπως ο εκάστοτε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης.

Υπολείπονται

Τέσσερις περιφέρειες της χώρας, Νότιο Αιγαίο, Κρήτη, Κεντρική Μακεδονία και Ιόνια Νησιά δέχονται το 75% των τουριστικών ροών. Επομένως, η πολιτεία θα πρέπει να θέσει ως προτεραιότητα σε αυτές τις περιφέρειες τις σοβαρές ελλείψεις και υποδομές. Η Περιφέρεια Αττικής δέχεται το 15% και οι άλλες 8 περιφέρειες δέχονται μόνο το 10% των τουριστικών ροών.

Να σκεφτούμε και τις επόμενες γενιές

Οι προοπτικές του ελληνικού τουρισμού είναι ευοίωνες, εφόσον οι προαναφερόμενες προκλήσεις τεθούν σε τροχιά επίλυσης. Ο τουρισμός θα αυξάνεται περισσότερο και ως πρώτη προτεραιότητα δεν πρέπει να είναι η προβολή τόσο των τουριστικών προορισμών, αλλά η διαχείριση των τουριστικών ροών.
Ο ελληνικός τουρισμός βρίσκεται σε ένα κρίσιμο δίλημμα: να επιλέξει τη συνέχιση της πολιτικής του αυτόματου πιλότου και της αυταρέσκειας των ρεκόρ αφίξεων ή να επιδιώξει μια άλλη ολιστική προσέγγιση και αντιμετώπιση των διαχρονικών προβλημάτων.
Δύο γενιές επιχειρηματιών κατάφεραν να απογειωθεί ο τουρισμός στη χώρα μας με τα θετικά του και τα αρνητικά του. Δεν θα πρέπει να σκεφτούμε και τις επόμενες γενιές, τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας, ώστε να τους αφήσουμε ένα περιβαλλοντικό και επιχειρηματικό περιθώριο για να ονειρευτούν και να επιχειρήσουν στη δική τους Ελλάδα και όχι να διαχειριστούν μόνο τις αδυναμίες και τα λάθη μας;