Ανασυγκρότηση της δωρεάς των βιβλίων του Ανδρέα Ανδρεάδη, με την αρωγή του Κώστα Παπαδημητρίου

Ανασυγκρότηση της δωρεάς των βιβλίων του Ακαδημαϊκού Ανδρέα Μ. Ανδρεάδη (1876-1935), με την αρωγή του αρχιτέκτονα κ. Κώστα Ι. Παπαδημητρίου

Αναλυτικά:

Με την αρωγή του αρχιτέκτονα κ. Κώστα Ι. Παπαδημητρίου, παλαιού ιδρυτικού μέλους της Αναγνωστικής Εταιρίας, κατέστη δυνατή η ανασυγκρότηση του κυριότερου μέρους της δωρεάς των βιβλίων του Ακαδημαϊκού Ανδρέα Μ. Ανδρεάδη (1876-1935), συγγενούς του κ. K. Παπαδημητρίου, από την πλευρά της μητέρας του, Αικατερίνης I. Παπαδημητρίου, το γένος Λάσκαρη.

Ο Ανδρέας Ανδρεάδης (Κέρκυρα 1876 – Αθήνα 1935), η προτομή του οποίου κοσμεί τον κήπου του Λαού, πλάι στο Ανάκτορο των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου, υπήρξε μια πολύ σημαντική προσωπικότητα της πατρίδας μας, με πανευρωπαϊκή εμβέλεια. Με ειδική αναφορά στη διαθήκη του, είχε αναθέσει στους ανεψιούς του Μιχαήλ και Σταμάτιο αδελφούς Λάσκαρη, υιούς της αδελφής του Α. Ανδρεάδη Ευτέρπης Ανδρεάδη- Λάσκαρη, να διατεθούν στην Αναγνωστική Εταιρία ορισμένα βιβλία από την πολύ σημαντική προσωπική βιβλιοθήκη του.

Η τότε Διοικητική Επιτροπή της Αναγνωστικής Εταιρίας, με το από 16 Αυγούστου 1935 έγγραφό της, που υπογράφουν ο Αντιπρόεδρος Κωνσταντίνος Γερακάρης και ο Γραμματέας Χαράλαμπος Γαλάτης, εκφράζει «…την μεγάλην της θλίψιν δια την απώλειαν της Μεγάλης φυσιογνωμίας του τόσον προώρως μεταστάντος Ανδρέα Ανδρεάδη…», καθώς επίσης και «…την ευγνωμοσύνην του Ιδρύματος δια την υπέρ αυτού καταλειφθείσαν κληροδοσίαν και τας θερμάς άμα ευχαριστίας προς τους κ.κ. Σταμάτιον και Μιχαήλ αδελφούς Λάσκαρι».

Μάλιστα, η Δ.Ε. αποφάσισε τότε να τοποθετηθούν τα δωρηθέντα βιβλία σε ειδικό έπιπλο βιβλιοθήκης «εφ’ ης θέλει αναγραφή το όνομα του Μεγάλου Δωρητού», που πράγματι κατασκευάστηκε γι’ αυτόν τον σκοπό και για πολλά χρόνια κοσμούσε την αίθουσα του Αναγνωστηρίου.

Σε πολύ μεταγενέστερο χρόνο, τα βιβλία αποσπάστηκαν από την αρχική τους θέση και ενσωματώθηκαν στην κυρίως συλλογή, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουμε πλέον ποιοι ήταν οι τίτλοι της συγκεκριμένης δωρεάς. Προκειμένου, λοιπόν, να αποκατασταθεί ο αρχικός πυρήνας της και να αναδειχθεί η σημασία της, ο κ. Κώστας Παπαδημητρίου προθυμοποιήθηκε να βοηθήσει για αυτόν τον σκοπό.

Δεδομένου ότι δεν έχει έως τώρα εντοπιστεί ο κατάλογος των τίτλων της εν λόγω δωρεάς, αναζητήθηκαν από τα βιβλιοστάσια της Εταιρίας και από κυτία φύλαξης, όλα τα τεκμήρια που φέρουν τη σφραγίδα «ΔΩΡΕΑ Α. Μ. ΑΝΔΡΕΑΔΟΥ» και επανατοποθετήθηκαν στη βιβλιοθήκη που είχαν αρχικά φιλοξενηθεί. Μεταξύ των βιβλίων ξεχωρίζουν η πρώτη έκδοση της «Οδύσσειας» του Νίκου Καζαντζάκη και δύο ποιητικές συλλογές του Κωνσταντίνου Καβάφη με ιδιόχειρες αφιερώσεις των ίδιων, προς τον Ανδρέα Ανδρεάδη.

Αναλυτικότερα, έως τώρα, εντοπίστηκαν 194 τεκμήρια (αρκετά εκ των οποίων είναι συσταχωμένα) κυρίως λογοτεχνικού, ιστορικού, φιλοσοφικού και, φυσικά, οικονομικού περιεχομένου. Τα 66 είναι ελληνικά και τα 128 ξενόγλωσσα. Τα 54 έχουν τυπωθεί τον 19ο αιώνα και τα 140 στις αρχές του 20ου αιώνα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι συνολικά 53 βιβλία φέρουν ιδιόχειρες αφιερώσεις των συγγραφέων τους προς τον Α. Ανδρεάδη, μεταξύ άλλων των: Γιώργου Κατσίμπαλη, Θράσου Καστανάκη, Άγγελου Δ. Τερζάκη, Γαλάτειας Καζαντζάκη, Madeleine Clemenceau Jacquemaire κ.α. Η πρώτη φάση της εργασίας ολοκληρώθηκε, ενώ συνεχίζεται η αναζήτηση και άλλων τόμων.

Η Δ.Ε. της Αναγνωστικής εξέφρασε τις εγκάρδιες ευχαριστίες της στον κ. Κώστα Ι. Παπαδημητρίου, καθώς με τη μέριμνά του, συνέβαλε ουσιαστικά στην τεκμηρίωση ενός τμήματος της συγκρότησης της βιβλιοθήκης της Εταιρίας καθώς και στην προβολή της σύνδεσης της τόσο σημαντικής προσωπικότητας του Ανδρέα Ανδρεάδη με την Αναγνωστική Εταιρία.

—–

Για τον Ανδρέα Ανδρεάδη, στον οποίον οφείλεται διαρκής μνημόνευση, έχουν γραφεί πολλά. Χαρακτηριστικά είναι τα αποσπάσματα από τη νεκρολογία που έγραψε για εκείνον ο Τζων Μέυναρτ Κέυνς, ένας από πιο σημαντικούς οικονομολόγους του 20ού αιώνα:

« Με μεγάλη λύπη ανακοινώνουμε τον θάνατο του Καθηγητή Ανδρεάδη, στις 29 Μαΐου 1935, ο οποίος ήταν αντεπιστέλλον μέλος της Βασιλικής Οικονομικής Εταιρείας για την Ελλάδα από το 1905. […] Ήταν άνθρωπος με διεθνείς συνήθειες και αντίληψη. Έγραψε αρκετά βιβλία στα γαλλικά και αρκετά στα αγγλικά. Έμεινε απόλυτα πιστός στη σύγχρονη Ελλάδα και στην Αθήνα, όπου δίδαξε οικονομικά για περισσότερα από τριάντα χρόνια και είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα πιο σοφά και ολοκληρωμένα έργα του αφορούσαν την ελληνική και βυζαντινή οικονομική ιστορία και γράφτηκαν στα ελληνικά.

Βρισκόταν στο στοιχείο του, κομψός και όμορφος και περίτεχνα ευγενής, εκπροσωπώντας τη χώρα του σε διεθνείς συνελεύσεις -στη Διάσκεψη της Ειρήνης, στη Διάσκεψη του Δούναβη στο Παρίσι, 1920-21, στη Συνέλευση της Κοινωνίας των Εθνών, 1923, 1924 και 1929, και τελικά στο Παγκόσμιο Οικονομικό Συνέδριο στο Λονδίνο το 1933. Ήταν Διδάκτωρ της Λυών, της Λουβέν και του Παρισιού· αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών του Καΐρου, του Βουκουρεστίου, του Μονάχου, του Παρισιού και της Νέας Υόρκης· του έχουν απονεμηθεί τιμές από το Τάγμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, τη Λεγεώνα της Τιμής και από ελληνικά, ιταλικά, βελγικά, ρουμανικά και σερβικά τάγματα.

Ο Ανδρεάδης έγινε πολύ γνωστούς στους Άγγλους οικονομολόγους νωρίς στη ζωή του, μέσω της Ιστορία της Τραπέζης της Αγγλίας από το 1640 έως το 1903, που δημοσιεύτηκε αρχικά στα γαλλικά το 1904 και μεταφράστηκε στα αγγλικά το 1909, έργο το οποίο για πολλά χρόνια αποτέλεσε σύγγραμμα αναφοράς για το θέμα. Αλλά έγραψε επίσης και πολλά δευτερεύοντα έργα για αγγλικά θέματα.[…]

Τα σημαντικότερα έργα του, ωστόσο, ήταν εκείνα που γράφτηκαν στα ελληνικά για την οικονομική ιστορία του ελληνικού κόσμου -την ίδια την Ελλάδα, τα νησιά και το Βυζάντιο- από τα πρώτα χρόνια μέχρι σήμερα. Ξεκινώντας με την Ἱστορία τῶν Ἐθνικῶν Δανείων ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς Ἐπαναστάσεως ἕως τὸ 1863 (1904) και το Οἰκονομικὴ κατάστασις τῆς Ἑλλάδος καἲ τῶν γειτωνικῶν χωρῶν (1914), αυτές οι μελέτες (που κινούνται πίσω στο χρόνο) κορυφώθηκαν στο magnum opus του Ἱστορίας τῆς Ἑλληνικῆς Δημόσιας Οἰκονομίας, το οποίο εκδόθηκε στα αγγλικά από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ το 1933 με τίτλο History of Greek Public Finance. Οι μονογραφίες του Ανδρεάδη για το σκοτεινό αλλά συναρπαστικό πεδίο των δημοσίων οικονομικών του Βυζαντίου, για το οποίο υπάρχει άφθονο υλικό, σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο, ήταν ίσως η πιο πρωτότυπη και πρωτοποριακή συνεισφορά του στην επιστήμη.

Ο καθηγητής Νόρμαν Μπέυνς (Norman Baynes) με αφορμή τον θάνατό του έγραψε στους Times ότι: «Κανένας να ζωή επιστήμονας δεν είχε τόσο βαθιά γνώση όσο εκείνος για τα οικονομικά της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας».

Δεν έζησε για να ολοκληρώσει το τεράστιο έργο του, αλλά μία σκιαγράφηση της οικονομικής ανάπτυξης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που ολοκληρώθηκε λίγο πριν τον θάνατό του, θα εκδοθεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις της Οξφόρδης. Η χαρακτηριστική ποιότητα των ιστορικών μονογραφιών του Ανδρεάδη είναι εμφανής στα τρία άρθρα του στην ενότητα «Οικονομική Ιστορίας του ECONOMIC JOURNAL: «The Finace of Tyrant Governments in Ancient Greece» (1930), «The Capital Levy in Ancient Athens» (1931) και «The Jews in the Byzantine Empire» (1934).

Ο Ανδρεάδης ήταν άνθρωπος με ευρεία κουλτούρα, που ενδιαφερόταν εξίσου για τη λογοτεχνία και τις τέχνες όσο σχεδόν και για την πολιτική, την οικονομία και την ιστορία. Ήταν Πρόεδρος της επιτροπής για την εκατονταετηρίδα του Λόρδου Βύρωνα το 1924. Έγραψε ένα βιβλίο για το σύγχρονο Αγγλικό Θέατρο (Le Théâtre Anglais contemporain, 1925) και έναν παρεμφερή τόμο για το Βιεννέζικο Θέατρο. Τον είδα τελευταία φορά σε ένα θεωρείο στο Covent Garden να απολαμβάνει μια παράσταση μπαλέτου».

Σημείωση: Τα παραπάνω αποσπάσματα προέρχονται από το: «Αποχαιρετισμός του Ανδρεάδη από τον Τζων Μέυναρτ Κέυνς», (σε μετάφραση της Μιμής Βασιλάκη). Δημοσιεύτηκαν στο: ΑΝΔΡΕΑΣ Μ. ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ αφιέρωμα του περιοδικού The Athens Review of books, Αθηναϊκή Επιθεώρηση του Βιβλίου, έτος 13ο, τχ. 142, Σεπτέμβριος 2022. Οφείλονται ευχαριστίες στον διευθυντή του περιοδικού κ. Μανώλη Βασιλάκη για το εκτεταμένο αφιέρωμα.