Η συγκινητική και συνάμα αξιοθαύμαστη ιστορία της οικογένειας Κυριάκη από το Βαλανειό

Σε κλίμα συγκίνησης, με τις μνήμες της φρικαλεότητας των Ναζί στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Πρέσβης του Ισραήλ στην Ελλάδα βράβευσε μία οικογένεια Κερκυραίων, οι πρόγονοι των οποίων διέσωσαν μία εβραϊκή οικογένεια από το κρεματόριο. Ωστόσο, δεν έλλειψαν και οι έμμεσες αναφορές στη σημερινή τραγωδία στη Γάζα…

Το 1944, όταν οι Γερμανοί κατακτητές μάζεψαν όλα τα μέλη της πολυπληθούς τότε εβραϊκής κοινότητας του νησιού, η οικογένεια του Σίμου Κοέν διέφυγε της σύλληψης και κρύφτηκε σε καλύβα στα ορεινά του χωριού Βαλανειό, υπό την προστασία του Θωμά Κυριάκη και του γιού του Αντώνη.

Παρά τις απειλές των Γερμανών αξιωματούχων οι οποίοι έφτασαν ένα βήμα πριν πυροβολήσουν το Θωμά Κυριάκη, πιέζοντάς τον να μαρτυρήσει αν υπάρχουν αντάρτες ή Εβραίοι στην περιοχή του, η οικογένεια Κοέν διασώθηκε μένοντας για μήνες στην ιδιοκτησία των Κυριάκηδων οι οποίοι καθημερινά τους πήγαιναν φαγητό, νερό αλλά και εφημερίδες.

Η διήγηση από τη Σπυριδούλα Κυριάκη

Την ιστορία διηγήθηκε η κόρη του Αντώνη και εγγονή του Θωμά, Σπυριδούλα Κυριάκη, εμφανώς συγκινημένη η οποία μεταξύ άλλων τόνισε ότι ο πατέρας της δεν ξεπέρασε ποτέ τα γεγονότα φέροντας ένα μεγάλο ψυχικό τραύμα που του στοίχισε την ευημερία στην υπόλοιπη ζωή του:

“Τον Ιούνιο του 1944, όταν ο πατέρας μου ήταν δεκατριών ετών, βίωσε, όπως όλοι βέβαια, τον τρόμο και τη φρίκη της ιταλικής κατοχής. Στο χωριό αυτό κατέφυγαν να κρυφτούν από την εκδικητική μανία των Γερμανών η κυρία Χατζοπούλου με την κόρη της Εσθήρ, που ζήτησαν καταφύγιο στο σπίτι του αρχικά Δημητρίου Κωστελέτου και, στη συνέχεια ο κύριος Μωυσής Κοέν με τη σύζυγό και τα τέσσερα παιδιά τους, Διαματίνα, Έφη, Ντόρα, Ντίνος. Επειδή ο Δ. Κωστελέτος αδυνατούσε πλέον να τους κρύψει, αρνήθηκε.

Μετά από την άρνηση, αποφάσισαν περίλυποι, απογοητευμένοι, να παραδοθούν στους Γερμανούς. Τότε εμφανίστηκε ο παππούς μου Θωμάς Κυριάκης και ο πατέρας μου Αντώνης Κυριάκης, οι οποίοι ανέλαβαν χωρίς δεύτερη σκέψη να τους κρύψουν. Οδηγήθηκαν σε μια κρυψώνα 1,5 χιλιόμετρο από το χωριό και αργότερα σε μια μικρή καλύβα στη θέση Κουρκούλαινα, 100 μέτρα από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου.

Η γερμανική περίπολος απείχε 300 μέτρα από το σημείο αυτό. Αξίζει να σημειωθούν τα εξής: Ο κύριος Κοέν είχε δύο αδελφούς που συνελήφθησαν από τους Γερμανούς με τις οικογένειές τους, μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς και, δυστυχώς, τους σκότωσαν….

Δεύτερον, οι δύο εβραϊκές οικογένειες ζήτησαν προστασία στο χωριό αυτό, γιατί εκεί υπήρχαν αντάρτες, ενώ οι κάτοικοι στην πλειονότητά τους ήταν και είναι κομμουνιστές. Προς τιμήν τους πρέπει να αναφερθεί ότι κανείς δεν κατέδωσε ούτε τις εβραϊκές οικογένειες, ούτε τους πολιτικούς αριστερούς δραπέτες που κρυβόταν στο μοναστήρι, ούτε τους αντάρτες. Αυτό σημαίνει γενναιότητα και αυτοθυσία.

Στο διάστημα αυτό, λόγω της αναπηρίας που είχε παππούς μου στο πόδι, τη φροντίδα για την επιβίωση αυτών των οικογενειών ανέλαβε κυρίως ο πατέρας μου, που πολλές φορές κοιμόταν μαζί τους.

Ένα απόγευμα του Ιουλίου, όπως αναφέρει, εμφανίστηκε ένας οπλισμένος Γερμανός, χτυπώντας τα παιδιά με κλωτσιές και βάζοντας το όπλο στο στόμα του πατέρα μου. Ο Γερμανός ρωτούσε για παρτιζάνους. Πανικοβλήθηκαν όλοι.

Ευτυχώς η Κοέν και η Χατζοπούλου ήταν εφοδιασμένοι με χριστιανική νέες ταυτότητες που ζητήθηκαν από το Γερμανό. Από εκείνη τη στιγμή, κλονίστηκε η ψυχική υγεία του πατέρα μου δια παντός, λόγω του φόβου του πιθανού βασανισμού και εκτέλεσης. Ταλαιπωρήθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του. Αυτά τα γεγονότα έμειναν βαθιά χαραγμένα στην ταραγμένη του ψυχή, αλλά δημιουργήθηκε μια βαθιά φιλία με συναισθήματα πιο δυνατά από συγγενικά, στις δύο οικογένειες.

Οι Κοέν παρέμειναν εκεί μέχρι το Σεπτέμβρη. Επέστρεψαν στην πόλη όλοι σώοι και ταλαιπωρημένοι με την απελευθέρωση.

Οι κυνηγημένοι οικογένειες έτυχαν προστασίας σε ένα μικρό φτωχό χωριό και αυτό γιατί, η μεγαλοσύνη των λαών δε μετριέται με το στρέμμα, με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και το αίμα όπως λέει και ο μεγάλος μας ποιητής Κωστής Παλαμάς”.

Μήνυμα για το σήμερα

Η Σπ. Κυριάκη, πάντως, σε μία γενική μεν αναφορά αλλά με σαφέστατο μήνυμα για όσα βλέπουμε να διαδραματίζονται σήμερα στη Λωρίδα της Γάζας, υπογράμμισε με νόημα: “Η ειρηνική συνύπαρξη των λαών είναι δείγμα πολιτισμού. Κανένα περιθώριο ή δικαίωμα να επιτηρεί επίσης τους όποιους παρανοϊκούς ηγέτες των λαών, απ όπου κι αν προέρχονται, να διαταράσσει και να καταργεί αυτή τη συνύπαρξη, αφανίζοντας ανθρώπινες υπάρξεις και υπάρξεις, καταστρέφοντας χώρες, πόλεις και χωριά”.

Ευγνωμοσύνη

Μετά την απελευθέρωση, οι δεσμοί των δύο οικογενειών, παρά το γεγονός ότι η Εβραϊκή οικογένεια έφυγε για Αθήνα αλλά και Αμερική, παρέμειναν αναλλοίωτοι και ισχυροί ως δεσμοί αίματος, ενώ συχνά τα παιδιά του Σίμου Κοέν ερχόντουσαν πίσω στο νησί προκειμένου να δουν τους σωτήρες και, πλέον, αδελφούς τους.

Η απόγονος της οικογένειας Cohen, Έττι Βάρου, η οποία έδωσε το παρών της στην εκδήλωση, υπογράμμισε ότι δεν θα εδώ αν δεν υπήρχε αυτή η οικογένεια: “Η σημερινή μέρα αντιπροσωπεύει την αλληλεγγύη. Δεν κοίταξαν θρησκεία, δεν κοίταξαν ποιος είναι ο Εβραίος γείτονας, ο γείτονας, ο άνθρωπος, τα παιδιά. Κι έτσι όπως αυτή η οικογένεια επέλεξε το φως και κέρδισε το φως. Και τότε κι εγώ πιστεύω πάρα πολύ στο φως που πάντα κερδίζει και σας ευχαριστούμε που ήσασταν το φως για μας”.

Βραβείο Yad Vashem

Ο πρέσβης του Ισραήλ στη χώρα μας Νόαμ Κατζ, βράβευσε τα μέλη της οικογένειας Κυριάκη με το βραβείο Yad Vashem, τη μεγαλύτερη τιμή που το κράτος του Ισραήλ αποδίδει σε μη Εβραίους.

Ο κ. Κάτζ αναφέρθηκε στην ομιλία του στην ιστορία του Ολοκαυτώματος αλλά και τον αλτρουϊσμό όσων έσωσαν τότε Εβραίους: “Θυμόμαστε τις 6 εκατομμύρια ψυχές που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, συμπεριλαμβανομένων των 67.000 ελληνοεβραίων που χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Ένα εκπληκτικό 87% του ελληνικού εβραϊσμού. Θυμόμαστε τα 1600 μέλη της ιστορικής εβραϊκής κοινότητας της Κέρκυρας που στάλθηκαν στο Άουσβιτς, όπου συναντήθηκαν με το τραγικό τους πεπρωμένο. Αλλά σήμερα, θυμόμαστε επίσης εκείνους τους γενναίους ανθρώπους που αντιστάθηκαν στη βαρβαρότητα των Ναζί για να κάνουν το σωστό. Αποτίουμε φόρο τιμής στο θάρρος τους. Η αρετή τους και η γενναιοδωρία τους λάμπουν σαν φάρος φωτός κατά τις σκοτεινότερες στιγμές. Τέτοιο ήταν το θάρρος του Θωμά Κυριάκη και του γιου του, του 13χρονου Αντώνη Κυριάκη, από το χωριό Βαλανειό, μετά την είσοδο των Ναζί στην Κέρκυρα το 1943. Παρείχαν καταφύγια και προστασία στην εβραϊκή οικογένεια του Σιμόν Κοέν, της συζύγου του Μπεατρίς και των τεσσάρων παιδιών τους. Αυτό έκαναν με αλτρουισμό και αυτοθυσία, κινδυνεύοντας τις ζωές τους σε μια πραγματική έκφραση αλληλεγγύης και ανθρωπιάς. Ο εβραϊκός λαός είναι ένα αρχαίο έθνος. Η μνήμη μας είναι μακρά και δεν ξεχνάμε ποτέ εκείνους που μας βοήθησαν”.

Η σύνδεση με τη Φιλαρμονική Μάντζαρος

Η τελετή έγινε στην αίθουσα εκδηλώσεων της Φιλαρμονικής Μάντζαρος στην οποία πολλά μέλη της εβραϊκής κοινότητας διετέλεσαν προπολεμικά μουσικοί τους, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα κρεματόρια…

Χαρακτηριστικά είναι όσα είπε ο πρόεδρος της Μάντζαρος, Γιάννης Τριβιζάς, σχετικά με τους δεσμούς με την ισραηλίτικη κοινότητα Κέρκυρας: “Ήδη από τον καιρό της ιδρύσεως της Φιλαρμονικής Εταιρείας Μάντζαρος, η Φιλαρμονική ήταν φίλα προσκείμενη προς την εβραϊκή κοινότητα και γενικότερα ανοικτή στο να ενταχθούν στους κόλπους της μέλη οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας και τάξεως. Στο πλαίσιο αυτό, κατά καιρούς δέχθηκε στις σχολές της αλλά και στο μουσικό σώμα ένα αξιόλογο αριθμό Κερκυραίων Ισραηλιτών, χωρίς καμία διάκριση σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη της. Μάλιστα, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις και τις μαρτυρίες, ήταν όχι μόνο το πρώτο μουσικό σωματείο στην Κέρκυρα που έπραττε κάτι τέτοιο, αλλά και το μοναδικό που είχε επισήμως εγγεγραμμένους Εβραίους πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μία ενδεικτική περίπτωση της αποδοχής που είχαν οι Εβραίοι από τη Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος είναι ότι τουλάχιστον ένας Εβραίος στο θρήσκευμα, μαθητής της Φιλαρμονικής Μάντζαρος που φοιτούσε στις σχολές της το 1937, εντάχθηκε στο μουσικό σώμα το 1942, εν μέσω δηλαδή της ιταλικής κατοχής του νησιού.

Τον Ιούνιο του 1944 περίπου 1.400 Κερκυραίοι Ισραηλίτες συνελήφθησαν από τις κατοχικές δυνάμεις και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως στη Γερμανία και την Πολωνία, από τα οποία ελάχιστοι επέστρεψαν. Παρά τον αποδεκατισμό τους όμως, μέλη της κερκυραϊκής εβραϊκής κοινότητας μεταπολεμικά συνέχισαν να εντάσσονται στη Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος, συμπεριλαμβανομένων πλέον και γυναικών, κάποιες εκ των οποίων συγκαταλέγονται ανάμεσα στις πρώτες γυναίκες μουσικός της Φιλαρμονικής.

Πέραν όμως αυτών, το παλαιότερο γνωστό γεγονός που αποδεικνύει τη διαχρονική στάση της Φιλαρμονικής Μάντζαρος προς την Ισραηλιτική Κοινότητα, χρονολογείται από το 1894, δηλαδή τέσσερα μόλις χρόνια μετά την ίδρυσή της. Τον Ιούλιο της χρονιάς εκείνης, προγραμματισμένη συναυλία του Μουσικού σώματος ακυρώθηκε σε ένδειξη πένθους για τους νεκρούς ενός δυστυχήματος. Έκρηξη ήταν που είχε σημειωθεί στην εβραϊκή κοινότητα της Κέρκυρας“.

Στο τέλος της εκδήλωσης. σύνολο πνευστών της Μάντζαρος απέδωσε γνωστές εβραϊκές και όχι μόνο μελωδίες, ενώ η τελετή έκλεισε με τον Ισραηλινό και τον Ελληνικό εθνικό ύμνο.