Η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα στην Κέρκυρα

Αναμφισβήτητα ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για τις ημέρες του Πάσχα είναι η Κέρκυρα. Το νησί μας ζει έντονα την παράδοση και αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο τα τοπικά έθιμα.

Το μεγαλύτερο νησί του Ιονίου ταυτίζεται από τους περισσότερους αρχαιολόγους με το μυθικό νησί των Φαιάκων από την Ομήρου Οδύσσεια. Η πόλη της Κέρκυρας ήταν πάντα σημαντικό εμπορικό κέντρο και για το λόγο αυτό αποτελούσε στόχο των επιθέσεων άλλων λαών.
Το Πάσχα και ειδικά τη Μεγάλη Εβδομάδα η Κέρκυρα αποκαλύπτει το σύνολο της φυσικής και πολιτιστικής της ομορφιάς. Ιδιαίτερο χρώμα στην πόλη δίνουν τα κονσέρτα κλασικής μουσικής και η εκκλησιαστική μουσική στους ναούς που μαγεύει τους πιστούς.
Η εφημερίδα μας σήμερα, φιλοξενεί έναν χρήσιμο οδηγό για όλες τις εκδηλώσεις από σήμερα, Μ. Παρασκευή, έως και την Κυριακή του Θωμά, αλλά και ιστορικά στοιχεία για την προέλευση κάθε εκδήλωσης. Καλό Πάσχα!

Ιστορικά στοιχεία

Η Κέρκυρα, το βορειοδυτικότερο άκρο της Ελλάδας, δεν έζησε την οθωμανική κυριαρχία. Έως το 1204 αποτελούσε τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ενώ στη συνέχεια, και μέχρι το 1864, οι τύχες της κυρίως ορίζονται από δυτικές κυριαρχίες, με σημαντικότερη την περίοδο της Βενετοκρατίας (1386 -1797), που προσδιόρισε σε μεγάλο βαθμό την ταυτότητα του νησιού.
Επί Βενετοκρατίας, το Μεγάλο Συμβούλιο της πόλης καθορίζει τις λειτουργίες του δημόσιου χώρου, οργανώνει θρησκευτικές και κοσμικές τελετές που αντικατοπτρίζουν τις νοοτροπίες και τη συλλογική συνείδηση διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων, του συνόλου των κατοίκων της πόλης
και της υπαίθρου.
Ήδη από το δεύτερο μισό του 15ου αι., οι Αρχές της πόλης, σε συνεργασία με την Ορθόδοξη αλλά και την Καθολική Εκκλησία, θεσμοθετούν και σταδιακά αποκρυσταλλώνουν τον κύκλο των δημόσιων θρησκευτικών εκδηλώσεων. Κεντρική θέση σ’αυτές τις θρησκευτικές εκδηλώσεις
έχει το Πάσχα, από τις βασικότερες γιορτές της Χριστιανοσύνης.

Τα χαρακτηριστικά του Πάσχα της Κέρκυρας

Στο κερκυραϊκό Πάσχα μπορούν να αποδοθούν τρία θεμελιώδη χαρακτηριστικά: ο πλούτος και η μοναδικότητα των εθίμων, η βιωματική σχέση με τη μακραίωνη παράδοση και η αίσθηση της συνέχειας, καθώς και η πάνδημη συμμετοχή των κατοίκων και των επισκεπτών της πόλης μας, μιας
πόλης που λειτουργεί σαν ένα ιδανικό σκηνικό.
Στο πέρασμα των χρόνων, οι εκδηλώσεις του Πάσχα εμπλουτίστηκαν ακόμη περισσότερο και διευρύνθηκε η σύνθεσή τους, με αποτέλεσμα στις μέρες μας να είναι πράγματι ιδιαίτερα εντυπωσιακή η συμμετοχή των Κερκυραίων κάθε ηλικίας. Οι κάτοικοι του νησιού μέσα από τις ενορίες τους, αλλά και τις μπάντες των φιλαρμονικών (συνήθεια που συνδέεται με τη μουσική συνοδεία των θρησκευτικών πομπών από στρατιωτικά μουσικά σώματα τουλάχιστον από τα χρόνια της Βενετοκρατίας), τις χορωδίες, τα Σώματα του Ερυθρού Σταυρού, των Προσκόπων, των Οδηγών, και πολλών άλλων συλλογικών φορέων, εντάσσονται σ’αυτές τις μεγάλες αστικές – θρησκευτικές τελετές, ο καθένας έχοντας πλήρη συνείδηση του ρόλου και της αποστολής του.

Κράμα παλαιών και νεώτερων εθίμων

Το Πάσχα στην Κέρκυρα αποτελεί ένα σύνθετο λατρευτικό φαινόμενο, μοναδικό σε μεγαλοπρέπεια και συμμετοχή κόσμου, που οργανώνεται στην πόλη εδώ και πέντε τουλάχιστον αιώνες. Πρόκειται για ένα κράμα του παλιού τοπικού βυζαντινού τυπικού, με επιρροές από τα βενετικά πρότυπα, που κι εκείνα είχαν απώτερη βυζαντινή προέλευση. Το τυπικό αυτό ενσωματώθηκε στις δημόσιες τελετές που οργάνωνε η ίδια η πόλη, και συνεχίζει σήμερα να διοργανώνει ο Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων μαζί με την Εκκλησία.
Ένα επίσης ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι, ήδη από τα χρόνια της Βενετοκρατίας, είχε θεσμοθετηθεί να συνεορτάζεται το Πάσχα των Ορθοδόξων και από την τοπική Καθολική Εκκλησία, πράγμα που ισχύει και σήμερα.

Πλήθος λογοτεχνικών εκδηλώσεων

Παράλληλα με τις καθιερωμένες παλιές θρησκευτικές τελετές, έχουν θεσπιστεί, τα τελευταία χρόνια, και ορισμένες μουσικές και λογοτεχνικές εκδηλώσεις από τις φιλαρμονικές, τις χορωδίες και τους πολιτιστικούς φορείς του νησιού, εκδηλώσεις που εναρμονίζονται στο κλίμα των ημερών και συμβάλλουν στη λαμπρότητα του εορτασμού.

Και στην ύπαιθρο

Το Πάσχα γιορτάζεται με απαράμιλλο τρόπο και σ’όλα τα χωριά της κερκυραϊκής υπαίθρου, μέσα στο θαυμάσιο ανοιξιάτικο τοπίο του νησιού μας. Πραγματικά μοναδικές είναι οι Αναστάσιμες λιτανείες που τελούνται κυρίως εντός της διακαινησίμου εβδομάδας. Πρόκειται για ένα ακόμη πανάρχαιο βυζαντινό έθιμο, το οποίο συνδέεται με την ευλογία των αγρών «για την ευφορία των καρπών της γης», και διασώζεται πια μόνο στο Άγιον Όρος, σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου και στον Ιόνιο χώρο, τον χώρο που συνδέει αρμονικά την Ανατολή με τη Δύση.

Οι εκδηλώσεις των ημερών στην πόλη της Κέρκυρας

Μεγάλη Παρασκευή

Όλες οι εκκλησίες της πόλης οργανώνουν την περιφορά των Επιταφίων τους, με συγκεκριμένη σειρά και τάξη και με τη συμμετοχή μουσικών συνόλων, χορωδιών, σχολείων, προσκόπων και άλλων σωμάτων. Οι χορωδίες των Ιερών Ναών και ιδιαίτερα της Μητροπόλεως, καθώς και η Δημοτική Χορωδία, ψάλλουν κατανυκτικά τα «Εγκώμια», ενώ τα αρμόζοντα ακροάματα από τις μπάντες των φιλαρμονικών περιλαμβάνουν διασκευές από τα κλασικά έργα: “Adagio” του Albinoni και «Εις Άδου Κάθοδος» από την «Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας» (Παλαιά), τη “La Madruga” του Abel Moreno Gomez, “Marcia Funebre” του G. Verdi και “Aranjuez” του Joaquin Rodrigo, από την «Φ. Ε. Μάντζαρος» (Μπλε), καθώς και την πένθιμη ελεγεία, “Sventura” του Mariani και το «Πένθιμο Εμβατήριο» του Chopin από τη Φ. E. «Καποδίστριας».

Μέγα Σάββατο

06:00 Αναπαράσταση του Σεισμού που προανήγγειλε την Ανάσταση του Κυρίου, που πραγματοποιείται στον Ι.Ν. Υπεραγίας Θεοτόκου Φανερωμένης (Παναγία των Ξένων), στην Πλακάδα του Αγίου Σπυρίδωνος, ερμηνεύοντας τη σχετική Ευαγγελική περικοπή.

09:00 Λιτάνευση του Ιερού Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος και περιφορά του Επιταφίου του Ιερού Ναού Του. Πρόκειται για την αρχαιότερη λιτανεία του Αγίου, που καθιερώθηκε πριν το έτος 1553, και πραγματοποιείται σε ανάμνηση της θαυματουργικής απαλλαγής του νησιού από τη σιτοδεία. Κατά παλαιότατη παράδοση, επειδή το πρωί του Μ. Σαββάτου συνεχίζεται το πένθος της Μ. Παρασκευής, περιφέρεται και ο Επιτάφιος του Ι.Ν., ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι ο Άγιος Σπυρίδων λιτανεύεται σε θέση προεξάρχοντος Επισκόπου, δηλαδή προηγείται του Επιταφίου, ακολουθώντας τη βυζαντινή λατρευτική τάξη και ιδιαίτερα εκείνη της Βασιλεύουσας. Στην περιφορά συμμετέχουν οι μπάντες και των τριών Φιλαρμονικών της πόλης, οι οποίες αποδίδουν τη διασκευή του πένθιμου εμβατηρίου από την όπερα “Amleto” του Ιταλού συνθέτη Franco Faccio (Παλαιά), τα πένθιμα εμβατήρια των Cesare de Michelis “Calde Lacrime” (Καυτά δάκρυα) και Δημήτρη Ανδρώνη στο «Βασίλειο του Πλούτωνα» (Μάντζαρος) και τη διασκευή του πένθιμου εμβατηρίου από την «Ηρωική Συμφωνία» του Beethoven (Καποδίστριας).
Το σκήνωμα του Αγίου Σπυρίδωνος, μετά τη λιτάνευσή Του στην πόλη, τοποθετείται στη θύρα για τριήμερο προσκύνημα. Πρόκειται για μια επίσης παλαιότατη παράδοση, που πιθανότατα έχει τις ρίζες της στην Κωνσταντινούπολη, όταν το σκήνωμα του Αγίου βρισκόταν ακόμη στον εκεί Ιερό Ναό των Αγίων Αποστόλων. Μάλιστα, στα χρόνια της Βενετοκρατίας, οι μέρες που ήταν «ο Άγιος στη θύρα», θεωρούνταν μέρες ασυλίας.

11:00 Μετά το πέρας της λιτανείας, τελείται ο Εσπερινός της Αναστάσεως στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό και όταν ο Μητροπολίτης ψάλλει τον στίχο «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν…» οι καμπάνες όλων των εκκλησιών του νησιού σημαίνουν χαρμόσυνα και από τα μπαλκόνια των σπιτιών οι κάτοικοι ρίχνουν πήλινα αντικείμενα και δοχεία γεμάτα νερό (μπότηδες). Πρόκειται για το έθιμο της «Πρώτης Ανάστασης» με τη ρίψη των «μπότηδων». Οι ρίζες αυτού του εθίμου είναι πολύ παλιές. Ίσως με τον κρότο από το σπάσιμο να συμβολίζεται η νίκη της ζωής επί του θανάτου. Οι Κερκυραίοι σ’ αυτήν την τοπική παράδοση αποδίδουν χριστιανικό περιεχόμενο, αναπαριστώντας αλληγορικά τον Αναστάσιμο λόγο του προφήτη «ἵνα συντρίψω αὐτούς, ὡς σκεύη κεραμέως».

11:01 Στην περιοχή της Πίνιας (Κουκουνάρα), στο παλαιό εμπορικό κέντρο της πόλης, τα τελευταία χρόνια αναβίωσε το έθιμο της «Μαστέλας». Σ’ ένα στολισμένο με μυρτιές και κορδέλες βαρέλι γεμάτο νερό, οι περαστικοί ρίχνουν κέρματα, κάνοντας μια ευχή. Με την αναγγελία (κωδωνοκρουσίες) της πρώτης Ανάστασης, ο πρώτος που βουτάει στη «Μαστέλα» λαμβάνει και το περιεχόμενό της, δηλαδή τα κέρματα και το… μπουγέλο. Η εκδήλωση οργανώνεται από τον Οργανισμό Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων

21:00 Ακολουθία της Πασχαλινής Αγρυπνίας στον Καθεδρικό Ναό των Καθολικών (Duomo), με συνοδεία εκκλησιαστικού οργάνου και πολυφωνικής χορωδίας, χοροστατούντος του Σεβ. Αρχιεπισκόπου των Καθολικών π. Γεωργίου Αλτουβά. Η τελετή ολοκληρώνεται στις 23:00.

22:00 Υποδοχή Αγίου Φωτός του Παναγίου Τάφου. Πραγματοποιείται στο Πεντοφάναρο (Λιστόν) με την παρουσία των τοπικών Αρχών. Το Άγιο Φως μεταφέρεται στον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής (Πόρτα Ρεμούντα), όπου αρχίζει η Ακολουθία της Αναστάσεως του Κυρίου, προεξάρχοντος του Σεβ. Μητροπολίτη Κερκύρας κ.κ. Νεκταρίου. Τελευταία, έχει καθιερωθεί η τελετή παραλαβής του Αγ. Φωτός και από τον καθολικό Αρχιεπίσκοπο, ο οποίος διακόπτει τη Λειτουργία για να παραλάβει το Άγιο Φως από τα χέρια του ορθόδοξου Μητροπολίτη, κατά την πομπή προς το Ναό της Αγ. Παρασκευής

23.00 Έναρξη Ακολουθίας Παννυχίδος Αναστάσεως στον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής στην Πόρτα Ρεμούντα.

23:40 Από τον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής μετάβαση στο Πάλκο της Πάνω Πλατείας – Σπιανάδας για την τελετή της Αναστάσεως, προεξάρχοντος του Σεβ. Μητροπολίτη Κερκύρας κ.κ. Νεκταρίου.
Εκεί τελείται η Ανάσταση και ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη», με τις τρεις φιλαρμονικές της πόλης να παιανίζουν ταυτόχρονα το εμβατήριο «Γραικοί» μέσα σε μια φαντασμαγορική ατμόσφαιρα.
Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία τελείται τη νύχτα στους Ιερούς Ναούς: Αγίων Πάντων (Πόλεως), Αγίας Παρασκευής (Πόρτα Ρεμούντα), Αγίας Σοφίας, Παναγίας των Ξένων, Αγ. Ιάσονος και Σωσίπατρου, Αγ. Τριών Μαρτύρων, Κοιμήσεως Υ.Θ. Μαμάλων (Λόφος Κογεβίνα), Οδηγήτριας Αλεπούς, Αγ. Κωνσταντίνου και Ελένης (Κουλίνες), Αγ. Πάντων Γουβιών και στις Ιερές Μονές: Υ.Θ. Πλατυτέρας, Αγ. Ευφημίας, Υ.Θ. Κασσωπίτρας (Κανόνι) και Αγ. Θεοδώρων (Στρατιά).

Κυριακή του Πάσχα

09:00-11:00 Στους περισσότερους ναούς της Κέρκυρας τελείται το πρωί η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία, κατά παλαιά παράδοση, πιστά βασισμένη στην Ευαγγελική Περικοπή «… πρωῒ τῆς μιᾶς Σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ μνημεῖον, ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου». Επίσης, λιτανεύεται η εικόνα της Αναστάσεως του Κυρίου, σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση, που ισχύει ακόμη σε νησιά του Αιγαίου και στις Σλαβικές ορθόδοξες χώρες.

Με πληροφορίες από το κείμενο των Δημήτρη Ζυμάρη και Μαρίας Καμονάχου από το ειδικό αφιέρωμα του Δήμου Κεντρικής Κέρκυρας

Πάσχα στα χωριά της Κέρκυρας

Και στην ύπαιθρο της Κέρκυρας υπάρχουν έθιμα και πραγματοποιούνται εκδηλώσεις.

Δημοτική Ενότητα Παρελίων

Τη Δευτέρα του Πάσχα (Νια Δευτέρα) στους Σιναράδες λιτανεία με την Φιλαρμονική Σιναράδων από τον Ι. Ν. Αγίου Νικολάου (κεντρική εκκλησία).
Επίσης, τη Δευτέρα του Πάσχα ξεκινούν λιτανείες από τα χωριά Βάτος, Γιαννάδες, Κοκκίνι και Πέλεκας και κατευθύνονται αντίστοιχα προς γραφικά εξωκκλήσια, όπου ακολουθεί η Θεία Λειτουργία. Παραδοσιακό πανηγύρι πραγματοποιείται το ίδιο απόγευμα στο χωριό Βάτος και στον Πέλεκα με τη συμμετοχή του χορευτικού συλλόγου.
Την Κυριακή του Θωμά γίνεται λιτανεία στο Μάρμαρο.

Δ.Ε. Αχιλλείων

Τη Μεγάλη Παρασκευή στους Βαρυπατάδες αναβιώνει το έθιμο των μπομπόλων. Εκατοντάδες κελύφη σαλιγκαριών γεμίζονται με λάδι και βαμβάκι, που χρησιμεύει ως φυτίλι. Τα κελύφη αυτά τοποθετούνται αναμμένα κατά μήκος της διαδρομής που περνά ο Επιτάφιος, δημιουργώντας μια έντονα κατανυκτική ατμόσφαιρα.
Τη Δευτέρα του Πάσχα (Νια Δευτέρα) η λιτανεία στις Μπενίτσες συνοδεύεται από φιλαρμονική και η λιτανεία της Ενορίας του Βιρού καταλήγει με καραβάκι στο γραφικό Ποντικονήσι.
Την Κυριακή του Θωμά πραγματοποιούνται λιτανείες στα χωριά Κυνοπιάστες, Γαστούρι και Αγίους Δέκα.

Δ.Ε. Παλαιοκαστριτών

Η περιφορά του Επιταφίου ξενικά το πρωί από την Ιερά Μονή Παλαιοκαστρίτσας και κατευθύνεται στο λιμάνι της Αλύπας, με τη συμμετοχή Φιλαρμονικών και Χορωδιών.
Τη Δευτέρα του Πάσχα (Νια Δευτέρα) πραγματοποιείται μεγάλη λιτανεία στους Δουκάδες. Λιτανεία γίνεται και στο Σκριπερό με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής Σκριπερού και στους Μακράδες με τη Φιλαρμονική Λακώνων, ενώ ακολουθεί παραδοσιακό πανηγύρι.
Τη Νια Παρασκευή γίνεται το πανηγύρι της Ιεράς Μονής Υπεραγίας Θεοτόκου στην Παλαιοκαστρίτσα, και την Κυριακή του Θωμά στην Κρήνη, η λιτανεία συνοδεύεται από τη φιλαρμονική και τη χορωδία και ακολουθεί παραδοσιακό πανηγύρι στην πλατεία του χωριού.

Δ.Ε. Φαιάκων

Τη Δευτέρα του Πάσχα πραγματοποιείται μία από τις παλαιότερες λιτανείες της υπαίθρου της Κέρκυρας στην Άνω Κορακιάνα με τη συνοδεία της Φιλαρμονικής. Επίσης, στα Γαζάτικα τη λιτανεία τη συνοδεύει Φιλαρμονική.
Την Τρίτη του Πάσχα πραγματοποιείται λιτανεία στον Άγιο Μάρκο, με συνοδεία της Φιλαρμονικής Κορακιάνας.
Λιτανείες πραγματοποιούνται, ακόμη, την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής στον εορτάζοντα ναό της Κάτω Κορακιάνας και την Κυριακή του Θωμά στο Σωκράκι.

Δ.Ε. Θιναλίων

Τη Δευτέρα του Πάσχα γίνονται Λιτανείες στα χωριά Κληματιά και Νυμφές.
Την Κυριακή του Θωμά πραγματοποιείται λιτανεία και παραδοσιακό πανηγύρι στο χωριό Επίσκεψη.

Δ.Ε. Αγ. Γεωργίου

Την Τρίτη του Πάσχα πραγματοποιείται λιτανεία στους Πάγους με τη συνοδεία φιλαρμονικής και χορωδίας. Ακολουθεί (το απόγευμα) παραδοσιακό πανηγύρι.

Δ.Ε. Εσπερίων

Τη Δευτέρα του Πάσχα πραγματοποιείται λιτανεία στους Περουλάδες, τους Κυπριανάδες και τους Καρουσάδες με τη συνοδεία φιλαρμονικής.
Στα χωριά Αυλιώτες και Μαγουλάδες γίνονται λιτανείες την Τρίτη του Πάσχα και ακολουθεί (το απόγευμα) παραδοσιακό πανηγύρι.
Στο χωριό Καβαλλούρι πραγματοποιείται λιτανεία την Παρασκευή του Πάσχα (της Ζωοδόχου Πηγής) και ακολουθεί παραδοσιακό πανηγύρι.
Την Κυριακή του Θωμά στο Σιδάρι λιτανεύεται η εικόνα της «Ψηλαφήσεως» με τη συμμετοχή φιλαρμονικών και χορωδιών και ακολουθεί παραδοσιακό πανηγύρι. Λιτανεία και πανηγύρι επίσης πραγματοποιείται στο χωριό Βαλανειό.

Δ.Ε. Κορισσίων

Τη Νια Παρασκευή λιτανεύεται η Εικόνα της Αναστάσεως στον Μαραθιά. Την Κυριακή του Θωμά γίνεται λιτανεία στους Αργυράδες.

Δ.Ε. Μελιτειέων

Στον Αγ. Ματθαίο γίνεται λιτανεία τη Δευτέρα του Πάσχα.
Περιφορά της Αναστάσιμης Εικόνας γίνεται την Κυριακή του Θωμά στους Βουνιατάδες, στον Άγιο Ματθαίο και στη Στρογγυλή.

Δ.Ε. Λευκιμμαίων

Μέγα Σάββατο 10:45 Αναπαράσταση του εθίμου «Πρώτη Ανάσταση» με ρίψη των μπότηδων από τον Χορευτικό Σύλλογο Λευκίμμης «ΦΑΕΘΩΝ» και με τη συμμετοχή της Μουσικής Καλλιτεχνικής Ένωσης Λευκιμμαίων (Μ.Κ.Ε.Λ.), στο Πλακάδο της εκκλησίας Αγίου Αρσενίου.
Δευτέρα του Πάσχα (Νια Δευτέρα) 10:30 Λιτανεία κατά μήκος του κεντρικού ιστού της Λευκίμμης (έναρξη Μελίκια, Ποτάμι, Αγ. Θεόδωροι και Παναγία) και δέηση στη γέφυρα του Ποταμιού.
11:00 Λιτανεία κατά μήκος των χωριών Ριγγλάδες και Αναπλάδες.
Επίσης, λιτανεία πραγματοποιείται στους Βιταλάδες.
Νια Παρασκευή (Ζωοδόχου Πηγής) Λιτανεία στα Κρητικά.

Αρχαία έθιμα, βυζαντινό τυπικό, δυτικές επιρροές, έθιμα ελληνικά είναι το κερκυραϊκό Πάσχα!

Από τους μυθικούς Φαίακες του Αλκίνοου, στους θρυλικούς Κερκυραίους θαλασσοπόρους των αρχαίων χρόνων, κι από εκεί στη Ρώμη, στο Βυζάντιο κι ύστερα στις δυτικές κυριαρχίες που ξεκινούν ουσιαστικά τον 13ο αι. και κρατούν ως το 1864, ως την Ένωση των Επτανήσων με το ελληνικό κράτος, Ανδεγαυοί-Βασίλειο της Νάπολης, Βενετοί, Γάλλοι, Ρωσότουρκοι και Βρετανοί, όλοι αυτοί οι κατακτητές καταδεικνύουν τη στρατηγική θέση του νησιού, η οποία το καθόρισε από την αρχαιότητα.

Οι αιώνες των δυτικών κυριαρχιών άφησαν το αποτύπωμά τους παντού στον χώρο του νησιού όπως μπορεί κανείς να δει σήμερα, στα κτήρια, στις υποδομές, στην τοπική διάλεκτο, στη μουσική, στην κουζίνα, στα αθλήματα. Όμως, άφησαν ένα αποτύπωμα, δεν κυριάρχησαν στο ελληνικό στοιχείο, αλλά ενώθηκαν με αυτό και το αποτέλεσμα είναι η μοναδική πολιτιστική κληρονομιά του τόπου αυτού. Ένα μίγμα ατόφιο ελληνικό με δυτικοευρωπαϊκό μαζί.
Το Kερκυραϊκό Πάσχα είναι ένα απότοκο αυτής της συνύπαρξης. Αρχαία έθιμα, βυζαντινό τυπικό, δυτικές επιρροές, έθιμα από άλλα μέρη ελληνικά, όλα αυτά συντείνουν σε μια μοναδικά κατανυκτική ατμόσφαιρα καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, που αγγίζει τον άνθρωπο,
ανεξαρτήτως δόγματος.
Ένας τόπος που αντηχεί παντού η μουσική, με δεκαοχτώ φιλαρμονικές, που χρονολογούνται από τον 19ο αι. ως τις μέρες μας. Δυτικές επιρροές αλλά και τεράστια η συμβολή της Κρήτης στη διαμόρφωση της Επτανησιακής μουσικής και της τέχνης γενικότερα. Οι φιλαρμονικές, οι μπάντες, με την μορφή που έχουν σήμερα, συμμετέχουν στα θρησκευτικά δρώμενα του νησιού λίγο πριν από τα μέσα του 19ου αι. Το κενό που δημιουργήθηκε το 1837 από την παύση της παρουσίας του τιμητικού βρετανικού αγήματος μετά μουσικής, που έστελνε η Βρετανική αρμοστεία στη λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα εις ανάμνηση του θαύματός του στην πολιορκία του 1716, οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης φιλαρμονικής του νησιού το 1840.
Τα μουσικά κομμάτια που παίζουν οι φιλαρμονικές τη Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο έχουν ταυτιστεί με το Κερκυραϊκό Πάσχα, αλλά κανείς δεν έχει προσδιορίσει ποιοι και πότε τα καθιέρωσαν.
Η συνύπαρξη Καθολικών και Ορθοδόξων στο Κερκυραϊκό Πάσχα ξεκίνησε ως μια από τις υποχρεώσεις των Ορθοδόξων επί Ενετοκρατίας να συμμετέχουν στον Επιτάφιο των Καθολικών. Υπήρχαν υποχρεωτικές δεκατρείς περιπτώσεις μεικτών τελετών επί Ενετοκρατίας και ο Επιτάφιος ήταν μια από αυτές. Η υποχρέωση όμως μετατράπηκε σε αγαστή συμβίωση με το πέρασμα του χρόνου και πλέον, με χαρά και ανυπομονησία αναμένεται ο Επιτάφιος των Καθολικών μέσα στο πλήθος των Ορθοδόξων τη Μεγάλη Παρασκευή.
Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, ο Επιτάφιος και η Λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, και η Πρώτη Ανάσταση σπέρνουν συγκίνηση και αγαλλίαση στον κόσμο. Ιδιαίτερα η Πρώτη Ανάσταση με τους περίφημους «μπότηδες» αποτελεί ένα έθιμο τόσο παλιό, που δεν μπορεί να προσδιοριστεί η
αφετηρία του.
Οι Κερκυραίοι παραδοσιακά δεν τρώνε μαγειρίτσα, αλλά τσιλίχουρδα, εντόσθια μαγειρεμένα με μπόλικα μπαχαρικά και λάδι και το Πάσχα δε σουβλίζουν αρνί, αλλά τρώνε σούπα αυγολέμονο, το κατεξοχήν εορταστικό πιάτο της Επτανήσου. Επίσης, δε φτιάχνουν τσουρέκια αλλά φογάτσες και κολομπίνες. Η χρήση των μπαχαρικών στην Επτανησιακή κουζίνα είναι διαδεδομένη καθώς οι Ενετοί, οι μεγαλύτεροι έμποροι της εποχής τους, διακινούσαν το εμπόριο των μπαχαρικών ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Επίσης, σε ένα μέρος με τόση ιδιαίτερη γεωπολιτική θέση, το εμπόριο μετέφερε πληροφορία και γνώση από τα γύρω μέρη. Έτσι, η φογάτσα είναι ένα μυρωδάτο, γλυκό ψωμί που ως σήμερα απαντάται σε πάρα πολλούς φούρνους της περιοχής της Βενετίας και της Τεργέστης, όπως και η κολομπίνα είναι ένα πασίγνωστο ιταλικό γλυκό (Colomba di Pasqua, δηλαδή περιστέρι του Πάσχα) που η δημιουργία του αποδίδεται σε εργαστήριο του Μιλάνου του 19ου αιώνα για να εμπλουτιστεί το μενού του Πάσχα.
Το Κερκυραϊκό Πάσχα είτε στην πόλη, είτε στην εξοχή, αποτελεί μια μοναδική εμπειρία ζωής, μέσα σε χρώματα, αρώματα, μουσικές και κατάνυξη. Οι θρησκευτικές εκδηλώσεις της υπαίθρου κατά την Εβδομάδα της Διακαινησίμου έχουν ρίζες παλιές και παγιώνουν στον άνθρωπο το μήνυμα της Ανάστασης.

Σπυριδούλα Αράθυμου
Αρχειονόμος, Μουσειολόγος, Δρ. Πολιτισμικής Τεχνολογίας, Διπλωματούχος Ξεναγός

Οι Περιφορές Επιταφίων τη Μ. Παρασκευή

12:30
Ι.Ν. Αγίας Ειρήνης (Γενικό Νομαρχιακό Νοσοκομείο)
Ι.Ν. Αγίου Αρτεμίου (Αστυνομική Διεύθυνση, Παλαιό Νοσοκομείο)
14:00
Ι.Ν. Παντοκράτορος (Καμπιέλο)
Ι.Ν. Υ.Θ. Σπηλαιωτίσσης (Νέο Φρούριο). Οργάνωση: Ναυτικός Σταθμός Κέρκυρας
15:30
Ι.Ν. Αγ. Νικολάου των Λουτρών (Πύλη Αγ. Νικολάου).
16:00
Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου (Παλαιό Φρούριο). Οργάνωση: Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων
16:30
Ι.Ν. Αγ. Παντελεήμονος (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο)
17:00
Ι. Μονή Αγ. Ευφημίας (Mon Repos)
Ι.Ν. Υ.Θ. Οδηγήτριας-Παναγιοπούλα (Πόρτα Ρεμούντα) Οργάνωση: Φορέας Κορφιάτικης Έκφρασης
17:30
Ι. Μονή Υ.Θ. Κασσωπίτρας (Φιγαρέτο)
Ι.Ν. Αναλήψεως (Ανάληψη)
Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου (Μαντούκι)
18:00
Ι.Ν. Αγ. Πάντων (Πόλεως)
Ι.Ν. Αναστάσεως (Α’ Δημoτικό Νεκροταφείο)
Ι. Μονή Αγ. Θεοδώρων (Στρατιά)
18:30
Ι.Ν. Αγ. Παρασκευής (Πόρτα Ρεμούντα)
19:00
Ι.Ν. Αγ. Αντωνίου (Σπηλιά)
Ι.Ν. Αγ. Τριάδος (Γαρίτσα)
Ι.Ν. Αγ. Κων/νου και Ελένης (Κουλίνες)
Ι.Ν. Κοιμήσεως Υ.Θ. Μαμάλων (Λόφος Κογεβίνα)
Ι.Ν. Αγίων Ιάσονος και Σωσιπάτρου (Γαρίτσα)
19:15
Ι.Ν. Αγ. Σοφίας (Εβραϊκή)
Ι.Ν. Υ.Θ. Βλαχερνών (Γαρίτσα)
19:30
Αγ. Ελευθερίου (Κοφινέτα)
Ι.Ν. Αγ. Σπυρίδωνος Σαρόκου (Κωτσέλα)
Ι.Ν. Αγίων Τριών Μαρτύρων (Γαρίτσα)
Ι.Ν. Υ.Θ. Φανερωμένης / Παναγία των Ξένων (Πλακάδα του Αγίου)
20:00
Ι.Ν. Αγ. Βασιλείου (Πίνια)
Ι.Ν. Αγ. Ιωάννου του Λάζου (Κεφαλομάντουκο)
Ι.Ν. Αγ. Βαρβάρου (Ποταμός)
Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Αλυκών (Αλυκές)
Ι.Ν. Αγ. Πάντων (Γουβιών)
20:15
Ι.Ν. Αγ. Νικολάου των Γερόντων (Καμπιέλο)
20:30
Ι.Ν. Αγ. Ιωάννη (Πιάτσα)
20:45
Ι.Ν. Αγίων Ιακώβου & Χριστοφόρου (Καθολική Μητρόπολη/ Duomo)
21:00
Ι.Ν. Αγ. Σπυρίδωνος. Περιφορά του Επιταφίου μέσα στο Ναό, υπό τους ήχους της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας
Ι.Ν. Αγίας Τριάδος, Κοντόκαλι
22:15
Ι.Ν.Υ.Θ. Σπηλαιωτίσσης, Μητροπολιτικός Ναός (Σπηλιά)

ΤΟ ΣΠΑΣΙΜΟ ΤΩΝ ΜΠΟΤΗΔΩΝ

Διαφορετικές οι εκδοχές για την προέλευση του φημισμένου εθίμου

Το έθιμο με το σπάσιμο των κανατιών το Πάσχα στην Κέρκυρα έχει μακρά ιστορία που χάνεται πάλι στην εποχή της Ενετοκρατίας, ωστόσο υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες για το πώς ξεκίνησε.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο είναι των Καθολικών της Ενετοκρατίας, όπου στην αρχή του χρόνου οι κάτοικοι πετούσαν τα παλιά τους πράγματα για να μπορέσει ο νέος χρόνος να τους φέρει καινούρια και καλύτερα. Οι κάτοικοι της Κέρκυρας οικειοποιηθήκαν το έθιμο, αντικαθιστώντας όμως τα παλιά πράγματα με τα κανάτια για να προκαλέσουν μεγαλύτερη φασαρία.
Για την καταγωγή και προέλευση αυτού του εθίμου έχουν διατυπωθεί πολλές και ενδιαφέρουσες ερμηνείες, στις οποίες επικρατεί η λαϊκή αντίληψη, ότι ο κρότος, που παράγεται από το σπάσιμο των αγγείων, εκτοπίζει το κακό.

Το κακό ξορκίζεται

Σε μια πρώτη μεσαιωνική εκδοχή, με το σπάσιμο των κανατιών γίνεται προσπάθεια να εκδιωχθούν τα «μολύσματα», δηλ. τα κακά και μοχθηρά πνεύματα, μια και ο κρότος, όπως πιστεύει ο λαός, διώχνει το κακό μακριά. Έτσι στην Ανάσταση, ως γιορτή της Ζωής και της Νίκης ενάντια στο Θάνατο, το σπάσιμο της στάμνας είναι μια συμβολική πράξη ενάντια στο κακό.

Μεσαιωνικό κατάλοιπο

Σύμφωνα με μια άλλη προσέγγιση, το έθιμο θεωρείται μεσαιωνικό και κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Οι καθολικοί Βενετοί συνήθιζαν να σπάνε τις παλιές στάμνες την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, αποδίδοντας τρόπον τινά “φόρο” στο νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπίτι τους. Στη συνέχεια οι Ορθόδοξοι το μετέφεραν χρονικά στην περίοδο του Πάσχα χρησιμοποιώντας όμως νέα , αντί για παλιά κανάτια γεμάτα νερό, ώστε να προκαλούν μεγαλύτερη φασαρία.

“…Ως σκεύη κεραμέως”

Η χριστιανική εκδοχή, πάλι, θέλει το θορυβώδες σπάσιμο να αναπαριστά την οργή για την προδοσία του Ιούδα, αλλά και την αναπαράσταση της θορυβώδους στιγμής της Ανάστασης. Στο «θορυβώδες», άλλωστε, αναφέρονται και οι κροτίδες και τα βεγγαλικά της Ανάστασης. Μάλιστα στον ορθόδοξο Ελληνικό Χριστιανικό εθιμικό βίο, υπάρχουν σπουδαίες σχετικές αναφορές, όπως αυτή η εκκλησιαστική φράση από το τροπάριο της Μεγάλης Παρασκευής «Συ δε Κύριε ανάστησόν με, ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως».

Αρχαία Ελλάδα (!)

Σύμφωνα με μια τέταρτη εκδοχή, το σπάσιμο έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, σε ένα ταφικό έθιμο, που κρατά μέχρι τις ημέρες μας, όταν την ώρα που βγαίνει η σορός ενός νεκρού από το σπίτι, κάποιος σπάει ένα πιάτο ή ένα πήλινο αντικείμενο έξω από την πόρτα, για να σταματήσει το κακό.
Σε μια άλλη λαογραφική ερμηνεία, το έθιμο προέρχεται από την αρχαιοελληνική γιορτή του Απριλίου, όταν οι Έλληνες γιόρταζαν την αρχή της γεωργικής περιόδου, οπότε η απαίτηση για συλλογή των φρέσκων καρπών, υποχρέωνε τη χρήση νέων κανατιών και δοχείων για την αποθήκευσή τους. Και μέχρι σήμερα αυτό το σπάσιμο συμβολίζει,το ότι ο χειμώνας δίνει τη θέση του στην ανοιξιάτικη αναγέννηση.

Και άλλες εκδοχές

Υπάρχουν, σαφώς, και άλλες αναφορές και συσχετισμοί σχετικά με την προέλευση και διατήρηση του εθίμου. Το σπάσιμο των κανατιών, πάντως, διατηρήθηκε ζωντανό στο πέρασμα του χρόνου. Χαρακτηριστική είναι γραπτή μαρτυρία ξένου περιηγητή στην Κεφαλονιά το 1829: «Το μέγα Σάββατον όταν ψάλλεται εις την Εκκλησίαν το ανάστα ο Θεός, ρίπτουσιν έξω των οίκων αγγεία ακέραια ή ημίθραυστα. Δεν διαβαίνουσιν επάνω των συντριμμάτων, αλλά τα μετατοπίζουσιν, αν πρέπη αναγκαίως να διέλθωσιν εκείθεν».

Από το κείμενο της εικαστικού και συνταξιούχου εκπαιδευτικού, Τάσας Κόρρου

ΔΑΜΑΣΚΑ
Το πορφυρό ύφασμα στα μπαλκόνια της παλιάς πόλης

Το δαμάσκο είναι κεντημένο ύφασμα (στόφα) με χρυσά (συνήθως) κρόσσια που κρεμούν από τα παράθυρα (κάτω μέρος του κουφώματος) και τα μπαλκόνια στην Κέρκυρα, όταν περνούν λιτανείες, του Αγίου Σπυρίδωνος, της Αγ. Θεοδώρας της Αυγούστας (Κυριακή της Ορθοδοξίας – Αναστήλωση των εικόνων), Επιτάφιοι, το βράδυ της Αναστάσεως, καθώς και Θεομητορικές (Παναγίας) λιτανείες.

Τα παράθυρα και τα μπαλκόνια των Κερκυραίων, από την Κυριακή των Βαΐων, είναι στολισμένα με τα κόκκινα πορφυρά «δαμάσκο», που προσδίδουν τιμή και επισημότητα στην ημέρα, γιατί πραγματοποιείται, η μεγαλόπρεπη λιτάνευση του Ιερού σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα. Εκεί παραμένουν άλλες δύο ημέρες αρχικά.
Τα «δαμάσκο», είναι βαθυκόκκινα πανιά, βελούδινα η μεταξωτά, με χρυσά κρόσσια. Λέγονται «δαμάσκο», γιατί τα υφάσματα έφταναν στο νησί, κατόπιν ειδικής παραγγελίας από την Δαμασκό της Συρίας. Είχαν ειδική επεξεργασία και ήταν βαμμένα με την γνωστή από την αρχαιότητα φυσική «βασιλική» βαφή, την ανεξίτηλη πορφύρα από κοχύλια. Ήταν πολυτελή κομμάτια πανί, με ανάγλυφα κεντήματα στην τεχνική της στόφας. Το θέμα είναι θρησκευτικού περιεχομένου, παραστάσεις από την ορθόδοξη αγιογραφία.
Κάθε σπίτι, ειδικά στην πόλη της Κέρκυρας έχει τα «δαμάσκο». Μπορεί σήμερα, να μην είναι το ίδιο πολυτελή όπως τις περασμένες εποχές, όμως τα περισσότερα είναι μεταξωτά . Οι Κερκυραίοι, τα τοποθετούν στα παράθυρα και τα μπαλκόνια με έντονη θρησκευτικότητα, για να τιμήσουν τον ‘Αγιο Προστάτη του νησιού σε κάθε λιτάνευση του ιερού σκηνώματος.
Σε ένδειξη πένθους από την Μ. Τετάρτη έως και το πρωί του Μ. Σαββάτου, θα αποσυρθούν από τα παράθυρα. Με την πρώτη Ανάσταση θα στολίσουν και πάλι τα σπίτια για το χαρμόσυνο γεγονός .Τα «δαμάσκο», θα παραμείνουν σε παράθυρα και μπαλκόνια και το Πάσχα, ενώ σε πολλά σπίτια παραμένουν κρεμασμένα μέχρι την Κυριακή του Θωμά.
Τα πορφυρά υφάσματα, είναι άμεσα συνδεδεμένα με την πίστη των Κερκυραίων στον ‘Αγιο Σπυρίδωνα.

Επιρροές από το Βυζάντιο

Τα «δαμάσκο», είναι ένα πολύ παλιό έθιμο, που έρχεται από το βάθος των αιώνων. Πηγές αναφέρουν, πως ήρθε στο νησί, μετά την πτώση του Βυζαντίου, όταν στην Κέρκυρα έφτασαν διάφοροι αξιωματούχοι και ευγενείς. Πορφυρά μακρόστενα υφάσματα την εποχή του Βυζαντίου, κρεμούσαν στα τείχη και τα παλάτια, όταν γιόρταζαν νίκες η ονομαστικές εορτές αυτοκρατόρων.
Από τους Βυζαντινούς το έθιμο πήραν και οι Ενετοί οι οποίοι το μετέφεραν στην Κέρκυρα, όμως όχι ως «δαμάσκο», αλλά ως «φεστόνι», από την ιταλική λέξη φιέστα που σημαίνει γιορτή.

Τι είναι και πως φτιάχνεται

Τα υφάσματα αυτά είναι κεντημένα με την τεχνική της “στόφας” (ανάγλυφο κέντημα) και απεικονίζουν διάφορες παραστάσεις, που χρησιμοποιούνται και στην Ορθόδοξη αγιογραφία, με πολύτιμες κλωστές και λέγεται δαμάσκο επειδή προέρχονται από τη Δαμασκό που τα έφερναν την παλαιά εποχή, αλλά και, διότι είναι συνήθως σε χρώμα δαμασκηνί ή πορφυρούν (το χρώμα της χλαμύδας των Αυτοκρατόρων – Βασιλέων – αρχόντων κλπ). Υπάρχουν βέβαια και χωρίς κεντήματα, απλά δαμάσκο, πάντα όμως στα παραπάνω χρώματα.

«Μη φοβάστε Γραικοί»
Το εμβατήριο του 19ου αιώνα που παίζουν οι φιλαρμονικές

Πρώτη Ανάσταση και οι φιλαρμονικές της πολης της Κέρκυρας ξεχύνονται στους δρόμους παιανίζοντας το “μη φοβείσθε Γραικοί”. Πρόκειται για ένα μελοποιημένο επαναστατικό ποίημα από την εποχή της Τουρκοκρατίας
Κάθε χρόνο το Μεγάλο Σάββατο στην Κέρκυρα, μετά την πρώτη Ανάσταση και το σπάσιμο των Μπότηδων, οι φιλαρμονικές του νησιού παιανίζουν στους δρόμους της πόλης το επαναστατικό εμβατήριο του 19ου αιώνα, ένα μελοποιημένο επαναστατικό ποίημα από την εποχή της Τουρκοκρατίας, που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές σε διάφορες συλλογές πατριωτικών τραγουδιών που κυκλοφόρησαν εκτός Ελλάδος (Δανία, Αγγλία) μεταξύ 1870 και 1890. Ο μουσουργός της συγκεκριμένης εκδοχής παραμένει άγνωστος, αλλά η παράδοση θέλει να είναι ο Κεφαλονίτης Νικόλαος Τζανής Μεταξάς.

Πρωτοπαίχτηκε το 1850

Η μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας απέδωσε το συγκεκριμένο εμβατήριο και κατά τον πρώτο επίσημο κερκυραϊκό εορτασμό της επετείου της 25ης Μαρτίου στην Κέρκυρα το 1850
Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα το εμβατήριο είχε πανελλήνια απήχηση υπό τον τίτλο «Άσμα προτρεπτικόν», το οποίο συντρόφευε πολλές από τις σημαντικές στιγμές της περιπετειώδους πορείας της Ελλάδας της εποχής εκείνης. Ωστόσο να σημειωθεί ότι οι στίχοι του ήταν ιδιαιτέρως διαδεδομένοι και κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης.
Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ήδη το 1840 καταγραφόταν στις ελληνικές ποιητικές ανθολογίες ως ένα από τα πλέον διαδεδομένα πατριωτικά στιχουργήματα της περιόδου της Ελληνικής Παλιγγενεσίας.

*ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ CORFUPRESS.COM