“Ο Ντάρελ είχε κάνει γνωστή την Κέρκυρα σε όλο τον κόσμο και μετά είπε, μήπως την κατέστρεψα τώρα που την έκανα γνωστή; Διότι ο Ντάρελ ήξερε πως ήταν τότε που την αγάπησε και μετά ήρθε και την είδε και δεν του άρεσε”…
Τάδε έφη Ιωάννης Σπιλάνης, καθηγητής στο Παν. Αιγαίου και ειδικός σε ζητήματα περιβάλλοντος και ανάπτυξης. Βρέθηκε το Σάββατο στην Κέρκυρα για την ημερίδα της ΠΙΝ και της Διαχειριστικής Αρχής για το σχεδιασμό τουριστικής ανάπτυξης στο επόμενο ΠΕΠ, καταθέτοντας πολύ σοβαρά ερωτήματα για το είδος της βιωσιμότητας που πρέπει να βάλουμε στο σχεδιασμό μας…
Μια εύκολη λύση είναι να αφήσουμε τα πράγματα να εξελιχθούν με βάση το οικονομικό σύστημα, αλλά έτσι θα έχουμε ανάπτυξη, περισσότερο χρήμα και αυτό που θεωρούμε ευημερία:
Ερώτηση: Τελικά, οι τουριστικές περιοχές της χώρας μας έχουν απεριόριστη χωρητικότητα, όσον αφορά τον τουρισμό;
Ι. Σπιλάνης: Καμία περιοχή δεν έχει απεριόριστη χωρητικότητα. Τα πλαίσια τα βάζει το φυσικό περιβάλλον. Η θεωρία έχει πει ποια είναι τα όρια αυτά. Φτάσαμε σε ένα τέτοιο όριο οικονομικής δραστηριότητας και ανθρώπινης δραστηριότητας που δημιουργούν κλιματική αλλαγή. Επομένως, ξέρουμε ότι υπάρχουν όρια αλλά επειδή τα όρια αυτά θα μας δώσουν αποτελέσματα σε 10, 20, 30 χρ΄νοια, εμείς λέμε, “δώσε υμήν σήμερον”. Και, όπως λέω στους φοιτητές μου, ο οικονομικός κύκλος είναι μιας εβδομάδας ή ενός μήνα, ο περιβαλλοντικός είναι 10 ή 30 ή 100 ετών. Όταν αρχίσαμε να μιλάμε για την κλιματική αλλαγή, λέγαμε για το τι θα συμβεί το 2100. Ποιος από αυτούς που λαμβάνουν τις αποφάσεις κοιτάει το 2100; Δεν θα ζει! Επομένως, δεν είναι ελκυστικό να πάρει αποφάσεις με βάση το τότε αλλά το σήμερα που πρέπει να δώσει πολιτικές που να είναι αποδεκτές από τους πολίτες.
ΕΡ.: Αν καταλαβαίνω καλά, οι δεκαετίες του 70, του 80 και του 90 μας δίνουν σήμερα τα αποτελέσματά τους!
Ι.Σ.: Σε πολύ μεγάλο βαθμό. Η ανάπτυξη που είχαμε πριν το 2000 και προτού αρχίσουμε να μιλάμε για βιωσιμότητες, η μεγέθυνση και η ανάπτυξη που είχαμε από τον πόλεμο και μετά μας δίνουν τώρα τις αρνητικές τους συνέπειες. Μην ξεχνάτε ότι αρχίσαμε να μιλάμε για βιώσιμη αν΄’απτυξη πρακτικά από τη δεκαετία του 1990.
ΕΡ.: Τι είναι και τι δεν είναι αναστρέψιμο όσον αφορά καταστροφικές πολιτικές που βιώσαμε στο χώρο του τουρισμού και όχι μόνο;
Ι.Σ.: Η προσέγγιση λέει ότι από το περιβάλλον παίρνουμε μια σειρά από αγαθά και υπηρεσίες. Μας δίνει τροφή, καθαρό νερό, αέρα. Αυτά, όταν χαθούν, δεν επιστρέφουν. Και αυτό το πρόβλημα αρχίζουμε πια να το έχουμε και δεν αφορά μόνο τον τουρισμό. Εμείς το βλέπουμε πιο έντονα στις τουριστικές μας περιοχές, άρα, το ότι χάνουμε έδαφος, αυτό κάποια στιγμή θα εμφανιστεί αρνητικά όταν δεν θα μπορούμε να παράγουμε τροφή. Ένα άλλο τεράστιο θέμα που υπάρχει είναι ότι δεν έχουμε πλέον μέλισσες ή έχουμε λιγότερες, θα βλέπουμε ότι η επικονίαση των δέντρων θα γίνεται όλο και λιγότερο. Το οποίο σημαινει ότι δεν θα μπορούμε εμείς μετά να αναπαράξουμε μέλισσες! Υπάρχουν πράγματα τα οποία η επιστήμη ονομάζει “όρια της οικολογίας” πέρα από τα οποία δεν παίρνουμε αγαθά που μας είναι απαραίτητα για την επιβίωση. Και αυτό δεν αναστρέφεται εύκολα. Χρειαζόμαστε να προλάβουμε.
ΕΡ.: Τι πρέπει να αλλάξουμε;
Ι.Σ.: Δεν μπορούμε να δομούμε ό,τι θέλουμε όπου θέλουμε καταστρέφοντας τις περιοχές που είναι πολύ σημαντικές για τη ζωή του ανθρώπου. Αλλά το κάνουμε χωρίς κανένα προβληματισμό, δομούμε οπουδήποτε στην Ελλάδα και η εκτός οικισμού δόμηση είναι μία καταστροφική πολιτική, διότι σημαίνει ότι ανοίγεις δρόμους, κάνεις οικόπεδα, καταστρέφεις περιοχές. Αυτή είναι η μακροπρόθεσμη συνέπεια. Η βραχυπρόθεσμη -και αυτό το λένε πολλοί επισκέπτες- είναι ότι υποβαθμίζουμε το τοπίο για το οποίο έρχονται. Ποιοι το βλέπουν αυτό; Εκείνοι που έχουν μείνει καιρό παλαιότερα και έρχονται διαπιστώνοντας το πόσο χειρότερος γίνεται ένας τόπος. Ένας που επισκέπτεται την Κέρκυρα για πρώτη δορά, δεν μπορεί να ξέρει πως ήταν πριν από 20 χρόνια και να πει, αχ, χειροτέρεψε το νησί. Κάποιος που έχει μνήμη. Ξεκίνησα την ομιλία αναφερόμενος στον Ντάρελ που έκανε γνωστή την Κέρκυρα σε όλο τον κόσμο και μετά είπε, μήπως την κατέστρεψα τώρα που την έκανα γνωστή… Και αυτό έχει νόημα. Διότι ο Ντάρελ ήξερε πως ήταν τότε που την αγάπησε και μετά ήρθε και την είδε και μας λέει, ά, δεν μου αρέσει τώρα η Κέρκυρα! Για να μιλάμε για βιωσιμότητα πρέπει αυτά να τα βάλουμε στο σχεδιασμό μας, να τα ξέρουμε εκ των προτέρων. Τα ξέρουμε τώρα και θα έπρεπε να τα βάλουμε στο σχεδιασμό μας. Όμως, η εύκολη λύση είναι να αφήσουμε τα πράγματα να εξελιχθούν με βάση το οικονομικό σύστημα. Νά ΄χουμε μεγαλύτερη, αυτό που αποκαλούμε ανάπτυξη, περισσότερο χρήμα και αυτό που θεωρούμε ευημερία. Έχουμε; Για παράδειγμα, κάτι που ξέρετε πολύ καλά: πόσο βιώσιμο είναι το κυκλοφοριακό το καλοκαίρι; Μπορούμε να συνεχίσουμε και να λέμε θα φέρουμε και άλλους τουρίστες; Που θα πάνε αυτοί; Που θα κυκλοφορήσουν;
ΕΡ.: Πως θα πείσουμε φορείς, κόσμο, τους πολιτικούς, για μία εντελώς διαφορετική πολιτική, όταν θα απαντήσουν λέγοντας ότι αυτή τη στιγμή το οικονομικό μοντέλο εκεί βασίζεται; ‘Οτι “αν το αλλάξω θα έχω πολύ μεγάλο πρόβλημα όχι στη βιωσιμότητα του τόπου αλλά στη βιωσιμότητα του τουρισμού και των κατοίκων”;
Ι.Σ.: Αυτό είναι υπό συζήτηση αν ισχύει. Έχοντας μετατρέψει τον τουρισμό, από μία επιχειρηματική δραστηριότητα σε μία δραστηριότητα real estate, δεν ξέρουμε ποιος κερδίζει τελικά τα περισσότερα χρήματα και το που πάνε. Το βλέπουμε ατό κατά κόρον στην τουριστική απασχόληση. Ενώ λέμε ότι ο τουρισμός πάει όλο και καλύτερα,η τουριστική απασχόληση πάει όλο και χειρότερα με το αποτέλεσμα που είχαμε πέρυσι, όχι μόνο εμείς αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, της έλλειψης εργατικών χεριών. Κάτι δεν κάνουμε καλά. Πρέπει να είναι ευχαριστημένος και ο εργαζόμενος. Γιαστί αν δεν είναι ευχαριστημένος, θα φύγει από τον τόπο. Όταν δεν είναι ευχαριστημένος ο κάτοικος του τόπου, επίσης θα φύγει. Και στις περιοχές με υπερτουρισμό, το βλέπουμε αυτό το φαινόμενο, Ο κόσμος φεύγει γιατί δεν μπορεί να ζήσει. Επομένως, είναι απαραίτητο να βάλουμε κάτω τα οφέλη και τα κόστη. Τα κόστη δεν είναι μόνο οικονομικά και δεν είναι μόνο σημερινά. Έλεγα προηγουμένως ότι ο οικονομικός κύκλος είναι σύντομος, ένας μήνας, ένας χρόνος. Μα, δεν είναι αυτή η προτεραιότητα, δεν μπορεί να είναι. Διότι, όταν βλέπουμε για παράδειγμα, στα 25 χρόνια που πέρασαν με την αύξηση των πεντάστερων ξενοδοχείων στην Ελλάδα, η κατά κεφαλή δαπάνη δεν μετακινήθηκε ιδιαίτερα προς τα πάνω, τι σημαίνει; Εμείς φτιάχνουμε θεωρητικά καλύτερες υποδομές αλλά προσεγγίζουμε χειρότερους τουρίστες: για να γεμίσουμε τα πεντάστερα, βάζουμε τουρίστες με πολύ χαμηλότερη δαπάνη. Μήπως δεν κάνουμε κάτι καλά;
Θέσαμε στον κ. Σπιλάνη το ζήτημα της αποανάπτυξης που πλέον επιλέγουν λίγοι αλλά εμβληματικοί τουριστικοί προορισμοί για να αντιμετωπίσουν την υπέρμετρη αύξηση του τουριστικού ρεύματος, όπως η Βενετία.
ΕΡ.: Παραδείγματα περιοχών που αποφάσισαν να επενδύσουν στην αποανάπτυξη, όπως η Βενετία, η οποία έχει περιορίσει ακόμα και την προσβασιμότητα των τουριστών μέσα στην παλιά της πόλη, είχε αποτέλεσμα;
Ι.Σ.: Δεν έχουν γίνει πολλά στην πράξη. Πραγματικά, η Βενετία είναι ένας από τους λίγους προορισμούς που προσπαθούν να συμμαζέψουν την κατάσταση η οποία έχει ξεφύγει από κάθε όριο επισκεψιμότητας και αναλογίας τουριστών με μόνιμους κατοίκους. Όλοι φοβούνται αυτό που είπατε προηγουμένος, την άμεση ζημιά. Δεν θα είναι έτσι. Αν το σχεδιάζεις σωστά, και θα έχεις τη δυνατότητα να πετύχεις καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα, πιθανώς όχι άμεσα, την πρώτη χρονιά, αλλά λίγο αργότερα. Για παράδειγμα, σε πολλές τουριστικές περιοχές δεν δίνουν τοπικά προϊόντα. Και γιατί δεν τα δίνουν, δεν τα βάζουν στο πρωινό τους; Γιατί ο μηχανισμός που διαμορφώνει τις τιμές, πιέζει το κόστος του πρωινού προς τα κάτω. Άρα, τί δίνουμε στον πελάτη; Δίνουμε κάτι κακής ποιότητας για να φάει, όχι δικό μας που θα ωφεληθούν και άλλοι κλάδοι της οικονομίας αλλά φέρνουμε προϊόντα είτε από άλλες περιοχές της Ελλάδας ή, κυρίως, εκτός Ελλάδας! Λέμε γιατί οι άλλοι κλάδοι φθίνουν. Προφανώς όταν ζητάς του άλλου κλάδου να σου δώσει προϊόντα πάρα πολύ φθηνά, δεν τα δίνει, δεν έχει που να τα πουλήσει και κλείνει. Όλο αυτό πρέπει να το ξαναδούμε αλλά με δεδομένα και ανάλυση. Διαχρονικά δεν θέλουν να το δουν όλο αυτό ούτε οι ηγεσίες του Υπουργείου Τουρισμού και να επηρεάσουν τις περιοχές, και οι περιοχές που πρέπει να πάρουν τέτοιες αποφάσεις δεν δουλεύουν προς αυτή την κατεύθυνση. Επομένως, απέχουμε στο να φτάσουμε σε πολιτικές αποανάπτυξης -που θα γίνει και αυτό- αλλά ούτε καν σε μία ολιστική διαχείριση ώστε να έχει κέρδος και η τοπική κοινωνία σε καλές θέσεις εργασίας, σε ποιότητα ζωής… Αυτό είναι το ζητούμενο. Δεν πρέπει να λέμε θεωρητικά τι είναι ευζωία για τους κατοίκους, ευεξία για τους επισκέπτες. Να δούμε τι σημαίνει στην πράξη αυτό. Ευζωία για τον κάτοικο μπορεί να σημαίνει να πηγαίνει το πρωί στη δουλειά του σε κανονικές ώρες, να έχει ασφάλεια εκεί που πηγαίνει.
ΕΡ.: Ποιες πολιτικές μπορούν να μας πάνε σε μια τέτοια κατεύθυνση;
Ι.Σ.: Για παράδειγμα, ένα σχέδιο βιώσιμης κινητικότητας ειδικά στα νησιά, πρέπει να γίνει. Όταν θα βγει αυτό το σχέδιο, θα φανεί ότι δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το αυτοκίνητό μας παντού. Άρα, μια μορφή αποανάπτυξης θα υπάρξει. Διότι θα πρέπει να το αφήσουμε κάπου μακριά και να περπατάμε, άρα χρήση λιγότερης ενέργειας, ή να υπάρχουν μέσα μαζικής μεταφοράς ικανά να μας καλύψουν τις ανάγκες μας. Μια μορφή αποανάπτυξης είναι και αυτό. Ένα άλλο στοιχείο είναι: μπορούμε να πίνουμε νερό που δεν θα είναι εμφιαλωμένο από την άλλη άκρη της Ελλάδας; Αποανάπτυξη είναι! Καταλαβαίνετε πόσες θέσεις εργασίας υπάρχουν από το νερό που μετακινείται; Αν καταφέρναμε να ανοίγουμε παντού τη βρύση με τρεχούμενο πόσιμο νερό, καταλαβαίνετε τι αποανάπτυξη σημαίνει αυτό; Κάποιοι κλάδοι θα πληγούν. Όπως θυμηθείτε τι έγινε όταν έγινε η συζήτηση για να αλλάξουμε τις πλαστικές σακούλες. Κάποιες εταιρίες είπαν, τι θα κάνουμε τώρα, έχουμε εργαζόμενους. Αποανάπτυξη είναι και αυτό. Σε πολύ μικρή βέβαια έκταση, αλλά αν αυτά μαζευτούν πολύ, αλλάζουν δεδομένα. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα ααλλά δυστυχώς δεν έχουν πάρει έκταση για να μας οδηγήσουν σε κάτι καλύτερο συνολικά. Είναι σημειακές καλές πρακτικές που έχουν αυτή τη λογική, λιγότερη παραγωγή και λιγότερα σκουπίδια, που όμως αν συνδυαστούν θα δώσουν ένα καλύτερο αποτέλεσμα.
Ποιος είναι ο Ιωάννης Π. ΣπιλάνηςΟ Γιάννης Σπιλάνης είναι Καθηγητής Τομέα Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών. Οικονομολόγος, πτυχιούχος του Πανεπιστημίου Αθηνών (1979). Μετά τις μεταπτυχιακές σπουδές σε “Ευρωπαϊκές και Διεθνείς Σπουδές” στο Πανεπιστήμιο της Grenoble (Γαλλία), απέκτησε Διδακτορικό στο ίδιο Πανεπιστήμιο με τίτλο “Τουρισμός και περιφερειακή ανάπτυξη. Η ελληνική περίπτωση” (1985). Εργάστηκε στο Υπουργείο Αιγαίου ως ειδικός επιστήμονας σε θέματα περιφερειακής ανάπτυξης (1987-90) Είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ενώ διδάσκει στο ΔΠΜΣ “Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική Τουρισμού” στη Χίο. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εντοπίζονται σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης, νησιωτικής ανάπτυξης και τουριστικού σχεδιασμού. Είναι μέλος του επιστημονικού συμβουλίου της Διάσκεψης Περιφερειακών Παράκτιων Περιοχών της Ευρώπης (CRPM).
Ελπίζω τα τοπικά Κανάλια τηλεόρασης να καλέσουν τον Καθηγητή σε συνέντευξη να τα ακούσουμε όλοι και κυρίως να τα ακούσουν στο Δήμο, Περιφέρεια και οι επαγγελματικοί σύλλογοι ιδίως δε των αυτοί των Επιχειρήσεων Υγειονομικού ενδιαφέροντος
ΑΥΤΑ ΤΑ ΑΚΟΥΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΠΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ???