Οι πληγές στου «Δεσύλλα» κι ο θησαυρός στα σπλάχνα του

Απίστευτες πτυχές μιας ιστορίας που όζει από το 2006 – Μόνη λύση η άμεση απαλλοτρίωση από Κράτος, Δήμο ή Περιφέρεια – Το Υπουργείο Πολιτισμού περί άλλων τυρβάζει…

Οικόπεδο πρώην εργοστασίου Δεσύλλα. Το μόνο συγκρότημα ολοκληρωμένης βιομηχανικής εγκατάστασης στην Κέρκυρα, έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Πόσο διατηρητέο όμως μπορεί να είναι το κτηριακό συγκρότημα που έχει αφεθεί στην τύχη του από εκείνον που θα έπρεπε να το προφυλάξει, δηλαδή το Υπουργείο Πολιτισμού, είναι μια άλλη (πολύ πονεμένη) ιστορία. Το σημαντικότερο όμως είναι τα ευρήματα στο εν λόγω οικόπεδο, τα οποία η Αρχαιολογία χαρακτηρίζει ως «ιδιαίτερα σημαντικά για την ιστορία της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας» υπογραμμίζοντας ότι «οι αποκαλυφθείσες αρχαιότητες αποτελούν τμήματα των ιερών και του λιμανιού του Αλκινόου της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας».! Ε, αυτό το οικόπεδο βγαίνει στο σφυρί! Κι εμείς το κοιτάμε απαθείς…

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Ξανά. Το Εργοστάσιο Δεσύλλα από μόνο του, καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. Δύο υπουργοί, η Μελίνα Μερκούρη και ο Θάνος Μικρούτσικος το κήρυξαν ιστορικό διατηρητέο μνημείο με αποφάσεις τους και συγκεκριμένα με τις: ΥΠΠΟ/ΔIΛΑΠ/Γ/2474/17262/3-4-96 (ΦΕΚ 276/Β/23-4-96) και ΥΠΠΟ/ΔIΛΑΠ/Γ/1683/25518/5-6-89 (ΦΕΚ 471/Β/16-6-89) και με επέκταση ζώνης προστασίας, με την ΥΠΠΟ/ΔIΛΑΠ/Γ/1328/38483/13-6-94 (ΦΕΚ 613/Β/8-8-94) Υπουργική Απόφαση.

Η ιστορία του
Το Εργοστάσιο Δεσύλλα ιδρύθηκε το 1871 από τον Αλέξανδρο Δεσύλλα και επεξεργαζόταν καννάβη, λινάρι και γιούτα, που εισάγονταν από την Ινδία, το Πακιστάν και τις Φιλιππίνες. Η τεράστια αυτή μονάδα στην Γαρίτσα, την εποχή της ακμής της απασχολούσε γύρω στους 1500 εργάτες. Μετά τον θάνατο του ιδιοκτήτη, το 1932, τη διεύθυνση ανέλαβε ο γιος του, Θεόδωρος Δεσύλλας.. Παλιοί εργάτες της επιχείρησης θυμούνται το διαπεραστικό σφύριγμα της σειρήνας κάθε πρωί στις 6, όταν ξεκίναγε η πρώτη βάρδια. Το Δεκέμβριο του 1970 αντικαταστάθηκε ο διευθυντής του εργοστασίου και ο νέος μείωσε το προσωπικό κατά 50%. Το εργοστάσιο σταμάτησε να λειτουργεί το 1982.
Το 1989 η Μελίνα Μερκούρη αντιλήφθηκε την ανάγκη διάσωσής του και το χαρακτήρισε ιστορικό διατηρητέο μνημείο και ο Θάνος Μικρούτσικος το 1994 επιπλέον εξέδωσε υπουργική απόφαση με επέκταση ζώνης προστασίας του μνημείου.
Και συνέχισε να καταρρέει, γιατί καλές οι αποφάσεις των υπουργών Πολιτισμού αλλά παρέμβαση καμία από το Κράτος. Μόνο ως ειρωνεία μπορεί να εκληφθεί το γεγονός ότι το Εργοστάσιο Δεσύλλα μνημονεύεται και στην πρόταση της Κέρκυρας προς την Unesco για την ένταξή μας στα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Μαύρες σελίδες…
Ώσπου τέλη του 2005 – αρχές του 2006 το οικόπεδο άλλαξε χέρια. Η νέα επενδύτρια εταιρεία είχε αρχικά προβάλει σχέδια προς αξιοποίηση του χώρου, με σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά, χώρους ελεύθερης πρόσβασης, ανακατασκευή κι αξιοποίηση όσων διατηρητέων κτιρίων παρέμεναν όρθια.
Γρήγορα η υπόθεση πήρε άλλη τροπή. Εργασίες εν κρυπτώ, ανασκαφές που προχωρούσαν με χαρακτηριστικά αργούς ρυθμούς και που μέχρι το 2010 είχαν φτάσει μόλις τα 3,5 στρέμματα του οικοπέδου, απομάκρυνση της Προϊσταμένης της Η’ Εφορείας Αρχαιοτήτων Γαρυφαλλιάς Μεταλληνού για μια ολόκληρη διετία (επανήλθε στα μέσα του 2008 στη θέση της), δικαστήρια στρεφόμενα κατά της δημοσιογραφίας που αποκάλυπτε τα όσα συνέβαιναν (τυχεροί όσοι ήμασταν τότε στη δημοσιογραφική ομάδα της «Ενημέρωσης», παρά τα εξοντωτικά δικαστήρια κατά της εφημερίδας, του Γ. Κατσαΐτη και του Γιάννη Ανδριώτη, στα οποία ευτυχώς για τη δικαιοσύνη και τη δημοσιογραφία δικαιωθήκαμε), ερωτήσεις στη Βουλή, διαβίβαση (δήθεν) του φακέλου για του Δεσύλλα στον Εισαγγελέα, στήριξη της νέας εταιρείας από τον αλήστου μνήμης τότε τοπικό βουλευτή της ΝΔ Νίκο Γεωργιάδη, υψηλοί συντελεστές δόμησης. Και η κατάρρευση συνέχιζε, με πιο γοργούς ρυθμούς, βοηθούσης και της κυβερνητικής αδιαφορίας.

Στη Βουλή και κατόπιν ουδέν
Η απερίγραπτη στάση της τότε κυβέρνησης για τις καταστροφές που συντελέστηκαν στου Δεσύλλα (υπουργοί Πολιτισμού Βουλγαράκης και μετέπειτα Λιάπης) περιγράφεται και σε απάντηση στη Βουλή στην τότε βουλευτή Άντζελα Γκερέκου (2/4/2007) στην οποία αναφέρει ο Υπουργός Βουλγαράκης: «…Οι καταστροφές που έχουν υποστεί τα διατηρητέα κτίρια οφείλονται κυρίως στη χρόνια εγκατάλειψη σε συνδυασμό με τις καιρικές συνθήκες του νησιού, καθώς και από αυθαίρετες καθαιρέσεις, που έχουν προβεί οι ιδιοκτήτες τους, χωρίς την απαιτούμενη έγκριση του ΥΠ.ΠΟ.
Ειδικά για το βιομηχανικό συγκρότημα ΔΕΣΥΛΛΑ, όταν ζητήθηκε από τους νέους ιδιοκτήτες ο καθαρισμός του χώρου από τα μπάζα στις αρχές του 2006, αποκαλύφθηκε η πραγματική κατάσταση των κατεδαφισμένων τμημάτων του συγκροτήματος και για τον λόγο αυτό συστάθηκε πενταμελής Επιτροπή του άρθρου 41 του ν. 3028/2002, η οποία σε επιτόπια αυτοψία διαπίστωσε την έκταση των καταστροφών του χαρακτηρισμένου ως μνημείου χώρου. Στη συνέχεια η Διεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς ακολούθησε την επιβαλλόμενη από την κείμενη νομοθεσία διαδικασία και τη διαβίβαση του φακέλου του θέματος στον αρμόδιο Εισαγγελέα, για αναζήτηση ποινικών ευθυνών, σύμφωνα με το άρθρο 56 του ν. 3028/2002».
Δηλαδή ο ίδιος ο Υπουργός πιστοποιούσε μεν ότι έγιναν αυθαίρετες καθαιρέσεις χωρίς έγκριση του Υπουργείου Πολιτισμού, θεώρησε όμως ότι ο «χαρακτηρισμένος ως μνημείο χώρος» δεν χρειάζεται άμεσα την παρέμβαση του κράτους για την περαιτέρω προστασία του. Όσο για τον αρμόδιο Εισαγγελέα, το θέμα έμεινε εκεί. Δεν έγινε γνωστό τίποτα περισσότερο από αυτή την αναφορά στη Βουλή.

Κι ο υψηλός συντελεστής δόμησης

Και φτάνουμε στις 3/11/2008 όπου ο ΣΥΡΙΖΑ τότε φέρνει στη Βουλή το θέμα του Εργοστασίου Δεσύλλα ξανά. Έχουν περάσει ακόμη δύο χρόνια και η πληροφόρηση έρχεται με το σταγονόμετρο. Στην εν λόγω συζήτηση πληροφορούμαστε ότι «τον Ιούλιο του 2006 η Υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων διαπίστωσε ότι η Δεσύλλας ΑΕ προέβη στην κατεδάφιση κτιρίων και στην μετακίνηση εξοπλισμού»
Παράλληλα όμως το διάστημα εκείνο, το 2008, έγινε τροποποίηση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου στην ευρύτερη περιοχή, η οποία απέκτησε υψηλό συντελεστή δόμησης. Έντονες φήμες ήθελαν τότε την σύζυγο του Υφ. ΠΕΧΩΔΕ Καλογιάννη να διατηρεί ιδιοκτησία στην περιοχή, οι οποίες ποτέ δεν διαψεύστηκαν αλλά ούτε και επιβεβαιώθηκαν.
Απορίας άξιον γιατί δεν είχαν ληφθεί υπόψη κατά την τροποποίηση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου οι θέσεις του Υπουργείου Πολιτισμού αλλά και η ταυτόσημη απόφαση του Δήμου Κερκυραίων (14-244/13.07.2007) επί Δημαρχίας Σωτήρη Μικάλεφ, με την οποία είχε ζητηθεί η αρχαιολογική προστασία του οικοπέδου.
Το μόνο που έγινε αντιληπτό από όλη αυτή την ιστορία ήταν το γεγονός ότι η νέα ιδιοκτήτρια εταιρεία στου Δεσύλλα αντιμετώπιζε τον χώρο ως οικόπεδο για δόμηση (όσο μπορούσε περισσότερο) και όχι ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Ο θησαυρός στα σπλάχνα του Δεσύλλα

Οι παράλληλες ανασκαφές σε εξέλιξη στο χώρο, παρότι μόλις σε 3-4 στρέμματα του τεράστιου οικοπέδου, έφεραν στην επιφάνεια σημαντικά ευρήματα.
Σύμφωνα με το δελτάριο της Η’ Εφορείας προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων:
«…Η ανασκαφική διερεύνηση του χώρου διήρκεσε από το καλοκαίρι του 2006 έως τα τέλη του 2008, με πολλές ενδιάμεσες διακοπές κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών. Συνολικά, η ανασκαφή κάλυψε μια έκταση 3,5 περίπου στρεμμάτων. Από τα αρχιτεκτονικά λείψανα που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, αξίζει να αναφερθούν τμήματα ισχυρών τοίχων προ ερχόμενων πιθανότατα από οχυρωματικές κατασκευές που αποτελούσαν τμήματα της οχύρωσης της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας και χρονολογούνται από τα αρχαϊκά έως τα ελληνιστικά χρόνια, ένα διμερές κτήριο, πιθανόν ιερό, η κατασκευή του οποίου ανάγεται στον 6ο αι. π.Χ., τμήματα τοίχων από δημόσια κτήρια, καθώς και πλήθος κινητών ευρημάτων. Οι αρχαιότητες που ήλθαν στο φως κατά τη διάρκεια της ανασκαφής μπορούν να χαρακτηριστούν ως ιδιαίτερα σημαντικές για την ιστορία και την τοπογραφία της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας. Δεδομένου ότι ο εν λόγω χώρος είναι όμορος με τον κηρυγμένο χώρο της Παλαιόπολης, οι αποκαλυφθείσες αρχαιότητες σχετίζονται άμεσα με τις ορατές αρχαιότητες που σώζονται εκεί και αποτελούν τμήματα των ιερών και του λιμανιού του Αλκινόου της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας».

Ούτε «μπορεί να», ούτε «ίσως». Απολύτως ξεκάθαρο. «Οι αποκαλυφθείσες αρχαιότητες σχετίζονται άμεσα με τις ορατές αρχαιότητες που σώζονται εκεί (σ.σ. Παλαιόπολη) και αποτελούν τμήματα των ιερών και του λιμανιού του Αλκινόου της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας». Τι άλλο θέλουμε για να ξεσηκωθούμε για την ιστορία μας που βγαίνει στο σφυρί;

Ουδείς θέλει, υπέρογκο το κόστος ανασκαφών

Η παρούσα ιδιοκτησία γρήγορα σταμάτησε οποιαδήποτε σκέψη για περαιτέρω «αξιοποιήσεις» στου Δεσύλλα, ίσως και υπό το βάρος της δημοσιοποίησης του θησαυρού που κρύβει το οικόπεδο και έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.
Είναι ασφαλές να συμπεράνει κανείς ότι και η πρόσφατη δημοπρασία του οικοπέδου απέβη άκαρπη ακριβώς επειδή γνωρίζουν όλοι αφενός το κόστος των αρχαιολογικών ανασκαφών, αφετέρου την μεγάλη χρονική διάρκεια αυτών.
Όμως αποδεικνύεται και κάτι ακόμη. Χρειάστηκαν λίγο λιγότερο από 20 χρόνια για να ξεχάσουν (σχεδόν) όλοι την ιστορία του Δεσύλλα, την αρχαιολογική αξία του και τον νεώτερο μνημειακό του χαρακτήρα. Οι τοποθετήσεις στην πρόσφατη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Κ. Κέρκυρας, ήταν πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ανιστόρητες κι εντελώς επιδερμικές. Και απογοητευτικές.

Απαλλοτρίωση

Στου Δεσύλλα κρύβεται μέρος της ιστορίας της πόλης κι αν ο Δήμος, οι πολίτες και οι εκπρόσωποί τους δεν το καταλάβουν ούτε τώρα, είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Μόνος δρόμος η απαλλοτρίωση για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, η αποκατάσταση (όσο είναι δυνατόν της προκληθείσας βλάβης στα διατηρητέα κτίρια, συντήρηση σε όσα έχουν απομείνει πριν καταρρεύσουν ολοκληρωτικά και η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας για να αποκαλυφθεί το μέγεθος των αρχαιολογικών ευρημάτων.