Παραγωγικά πρότυπα, οικισμοί, κοινωνική διαστρωμάτωση, χθες και σήμερα στο Ιόνιο (ο ρόλος του Τουρισμού)

Η κατανομή και ανάπτυξη των οικισμών στην Κέρκυρα και σ’ όλα τα Επτάνησα, συνδέεται άμεσα με την παραγωγική δραστηριότητα και το ιδιοκτησιακό καθεστώς.
Κατ’ αρχάς παρατηρούμε μεγάλο πλήθος οικισμών, πολλοί εξ ’αυτών προήλθαν από συγχωνεύσεις παλαιότερων οικισμών και λιγότεροι από διαιρέσεις αυτών.
Ο βασικός καμβάς των οικισμών, διαμορφώθηκε κατά την Φεουδαρχία και εξελίχτηκε σύμφωνα με τις ανάγκες του Αστικού κράτους και συνεχίζεται να εξελίσσεται.
Ποια ήταν τα κύρια προϊόντα κατά την περίοδο της Φεουδαρχίας;
Λάδι, κρασί, κηπευτικά, φρούτα, πρώτες ύλες για την μεταποίηση και σε μικρότερο βαθμό τα ζωικά προϊόντα. Η γη ανήκε στους φεουδάρχες, που χρειάζονταν εργατικά χέρια για να ανταπεξέλθουν στις ανάγκες της παραγωγής και οι εργάτες γης εγκαθίστανται εντός της ιδιοκτησίας, ή πλησίον της ιδιοκτησίας των κατόχων της γης, Φεουδαρχών.
Οι οικισμοί παίρνουν το όνομα του φεουδάρχη ή της πολυπληθέστερης οικογένειας.
Για την εξυπηρέτηση των αναγκών που δημιουργούνται από την αύξηση του πληθυσμού, εγκαθίσταται τεχνίτες και άλλοι επαγγελματίες, από άλλες περιοχές της Ρωμαϊκής, Βυζαντινής, Ενετικής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Κάποιοι είναι αιχμάλωτοι πολέμου, κάποιοι άλλοι οικονομικοί μετανάστες, μετανάστες λόγω πολέμων ή διώξεων.

Οι γεωργοί μένουν στα πεδινά, ποιμένες στα ορεινά, τεχνίτες ανάμεσα στους οικισμούς ή στα προάστια των πόλεων. Οι έμποροι μία άλλη σημαντική μερίδα πληθυσμού, που προέρχεται από αυτούς που έχουν κεφάλαιο για να ξεκινήσει μια εμπορική δραστηριότητα, Φεουδάρχες, υπάλληλοι της διοίκησης και αρκετοί εισαγόμενοι από άλλες περιοχές, όπου δραστηριοποιούνταν μέχρι τότε. Το πέρασμα από την από την Φεουδαρχία στον Καπιταλισμό, ενισχύει κάποια στρώματα της πόλης, που διεκδικούν μερίδιο της εξουσίας και γίνονται μέλη και στελέχη της διοίκησης.

Στην περιφέρεια των πόλεων δεν έχουμε μεγάλες αλλαγές, εκτός του ότι, το αστικό κράτος δημιουργεί υπηρεσίες, που μέχρι τότε διεκπεραιώνονταν από τους Φεουδάρχες (Αρχόντους). Αυτό εκφράζεται και στην διοικητική, (αυτοδιοικητική) οργάνωση του χώρου,
με τη δημιουργία κοινοτήτων, δήμων, νομαρχιών ή περιφερειών σήμερα.
Δεν θα αναλύσουμε περαιτέρω αυτή την μετάβαση, μέχρι την εμφάνιση μίας νέας κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας, του Τουρισμού.
Η βελτίωση των συνθηκών ζωής και για αύξηση του εισοδήματος κάποιων στρωμάτων της πόλης, δημιουργεί την ανάγκη για αναψυχή, ταξιδιωτικές εμπειρίες, επαφή με διαφορετικά πολιτιστικά και καλλιτεχνικά πρότυπα, μνημεία κλπ. Η αξία της γης αλλάζει, απαξιωμένες και ακατάλληλες για καλλιέργεια, παραθαλάσσιες εκτάσεις, γίνονται τουριστικοί προορισμοί, και νέοι οικισμοί δημιουργούνται ή επεκτείνονται για να στεγάσουν τους νεοαφικνούμενους τουρίστες. Νέα οικοδομική δραστηριότητα, ξενοδοχεία, εστιατόρια, μέσα μαζικής μεταφοράς, νέα επαγγέλματα και νέος τρόπο ζωής.

Αυτό συγκρατεί τα ρεύματα μετανάστευσης προς τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας και τις χώρες του εξωτερικού, έχουμε όμως εσωτερική μετανάστευση, από το παραδοσιακό χωριό προς τα νέα Τουριστικά κέντρα και εγκατάλειψη των παραδοσιακών καλλιεργειών, λάδι, κρασί, ζωικό κεφάλαιο. Αρκετοί κάτοικοι πλέον, βιοπορίζονται κάνοντας ταυτόχρονα αγροτικά, τεχνικά ή τουριστικά επαγγέλματα.
Επειδή όμως «πολλά καρπούζια δε χωρούν στην ίδια μασχάλη», εκείνη που βαίνει μειούμενη, είναι η αγροτική δραστηριότητα ως η λιγότερο προσοδοφόρα.
Φτάσαμε λοιπόν στο σημείο κάποιοι οικισμοί να έχουν εγκαταλειφθεί και να λειτουργούν ως μνημεία του παρελθόντος. Οι οικισμοί φθίνουν, με το ρυθμό που αποδημούν οι γεροντότεροι και οι νεότεροι βρίσκουν ένα σταθερό εισόδημα που να θρέψει την οικογένεια. Κοινό γνώρισμα των περισσότερων χωριών μας, είναι τα εγκαταλειμμένα σπίτια, οι ακαλλιέργητες γαίες, τα ελαιόδεντρα που είτε λογγιάζουν ή κλαδεύονται από τον πάτο, για να πουληθούν ως καυσόξυλα. Σε αρκετά χωριά λείπουν πλέον οι παραδοσιακοί φούρνοι, τα παντοπωλεία, τα καφενεία, οι κήποι που παρείχαν την κύρια τροφή των κατοίκων. Οι εγκαταλειμμένες ιδιοκτησίες και η εκμηδένιση του ζωικού κεφαλαίου, έχουν αυξήσει υπερβολικά την βιομάζα μέσα και γύρω από οικισμούς. Οι καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού, μας θυμίζουν την ανάγκη για προληπτικούς καθαρισμούς και ενίσχυση των μέσων πυροπροστασίας, αλλά μετά τα ξεχνάμε μέχρι τις επόμενες πυρκαγιές. Οικιστικά τα χωριά είναι ανοχύρωτα απέναντι σε οποιαδήποτε καταστροφή και η πολιτική προστασία είναι ένα κενό γράμμα, χωρίς νομικές, ή επιχειρησιακές δυνατότητες.
Οι πολιτιστικοί σύλλογοι, παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της κοινωνικής ζωής και των παραδόσεων σε πάρα πολλά χωριά, αλλά και αυτοί βρίσκουν πρόσφορο έδαφος σε μεγάλους οικισμούς ή εκεί που υπάρχουν δραστήριοι και ικανοί πολίτες.
Η άλλη πηγή αναβίωσης των χωριών, είναι η αξιοποίηση, η επένδυση σε μικρούς ξενώνες ή ενοικιαζόμενα σπίτια (κατά κανόνα εποχιακά). Τέλος υπάρχουν και αυτοί που αγοράζουν παλιά σπίτια ή χτίζουν νέα και σε πολλές περιπτώσεις εντάσσονται στο δυναμικό των δραστήριων πολιτών του τόπου.

Το μοντέλο που έχει κυριαρχήσει όμως στα νησιά μας, έχει όριο και ημερομηνία λήξεως.
Τα μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα αφανίζουν τα μικρότερα, καθώς και τους γύρω τους Επαγγελματίες. Ο πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων επενδυτών και η κίνηση των τουριστών εξαρτάται από μεγάλα τουριστικά γραφεία, αλλά και τις ευρύτερες οικονομικές, πολιτικές, ή πολεμικές ενέργειες στον γεωπολιτικό περίγυρο. Παρά τα υψηλά κέρδη των τουριστικών επιχειρήσεων, ο μισθός των εργαζομένων παραμένει χαμηλός και για περιορισμένο χρονικό διάστημα, ώστε πολλοί αναγκάζονται να κάνουν δύο ή περισσότερες δουλειές, με ελλιπή ασφάλιση και παραβίαση των εργασιακών τους δικαιωμάτων.
Ήρθε η στιγμή όμως, να προτείνουμε λύσεις.

Α. Η τουριστική σεζόν πρέπει να επεκταθεί στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μιας και οι κλιματικές συνθήκες συνηγορούν σε αυτό. Πως θα υλοποιηθεί αυτό;
Με ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, Αγροτουρισμός, Πολιτιστικός τουρισμός, Θρησκευτικός τουρισμός, Συνεδριακός τουρισμός κ.ά.
Χιλιάδες μεγάλα και μικρά κτίρια, παλιά αρχοντικά, εμβληματικά κτίρια και βίλες, αλλά και βιομηχανικά κτίρια, μπορούν να διαμορφωθούν σε ξενώνες. Η διασπορά αυτών των κτισμάτων εγγυάται την αξιοποίηση ευρύτερων περιοχών (πέρα από τις παραθαλάσσιες). Αναγκαστικά θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας για τους κατοίκους των χωριών, σε ξενοδοχειακές ή άλλες υπηρεσίες.

Β. Αξιοποίηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, των ελαιώνων ή άλλων καρποφόρων δέντρων. Υπάρχουν αρκετές εκτάσεις για ανάπτυξη δυναμικών καλλιεργειών παλαιών ή νέων φυτών, που δεν μπορούν να γίνουν χωρίς την βοήθεια και χρηματοδότηση του κράτους.
Η έλλειψη εργατικών χεριών καλύπτεται με τη χρήση μηχανικών μέσων. Το κόστος αγοράς, ή χρήση των μηχανικών μέσων είναι απαγορευτικό για τους μικρούς καλλιεργητές. Οι μικροί καλλιεργητές, μπορούν να εξασφαλίσουν στην καλύτερη περίπτωση το λάδι ή τα αγροτικά προϊόντα της οικογένειας και λίγα προϊόντα καταλήγουν στο εμπόριο. Η μόνη λύση είναι η δημιουργία μικρών ή μεγαλύτερων συνεταιρισμών, που θα παρέχουν τεχνογνωσία, εξοπλισμό και διασύνδεση με την τοπική ή παγκόσμια αγορά.
Ακόμη και αυτοί που παράγουν εξαιρετικά προϊόντα, δεν μπορούν να εισχωρήσουν στις μεγάλες αγορές λόγω ανεπαρκούς παραγωγής. Ο τόπος μας μπορεί να παράξει εξαιρετικά προϊόντα, αν εκσυγχρονιστούν οι μέθοδοι καλλιέργειας και εξασφαλιστεί η εμπορική προώθηση των προϊόντων. Αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς την ύπαρξη μιας Αναπτυξιακής τράπεζας στοχευμένης στην αγροτική παραγωγή και μιας αντίστοιχης τράπεζας για αυτούς που επενδύουν στην επισκευή και τον εκσυγχρονισμό των κτισμάτων, για να μετατραπούν σε τουριστικά καταλύματα. Αντίστοιχα πρέπει να μειωθούν οι φόροι για την προμήθεια μηχανολογικού ή οικιακού εξοπλισμού, καθώς και το κόστος των καυσίμων και παροχής ηλεκτρικής ενέργειας.

Γ. Παρόμοια μέτρα χρειάζονται για τον εκσυγχρονισμό των μονάδων παραγωγής ζωικών προϊόντων και την δευτερογενή επεξεργασία και διάθεση αυτών.

Δ. Κάθε νησί πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ενιαίο σύνολο, οικιστικό, παραγωγικό, διοικητικό, με βάση τις σημερινές ανάγκες και την ολόπλευρη αξιοποίηση του παραγωγικού αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού. Οι αυτοδιοικητικές ενότητες να προσαρμοστούν στα σημερινά οικιστικά και πληθυσμιακά δεδομένα και να γίνει ενσωμάτωση των θνησιγενών οικισμών σε μεγαλύτερους όπως γινόταν πριν 100 και πλέον χρόνια. Στελέχωση των δημοσίων υπηρεσιών και οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, ώστε να είναι λειτουργικοί και να εκπληρώνουν το σκοπό για τον οποίον δημιουργήθηκαν.
Δεν είναι δυνατόν να παράγονται εκατομμύρια ευρώ κέρδη, από τις διάφορες δραστηριότητες τα νησιά μας και αυτά να μην επενδύονται για την βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών και την ευημερία των πολιτών.

Ε. Επένδυση στην αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου των νησιών. Ανάδειξη των μνημείων που «χάσκουν χορταριασμένα και κακομοιριασμένα». Να γνωρίζουν οι κάτοικοι, αλλά και οι επισκέπτες την ιστορία και τις παραδόσεις κάθε τόπου.
Ανάδειξη, σήμανση προβολή, μελέτη, πρέπει να είναι η φροντίδα για κάθε μνημείο.
Το πολιτιστικό κεφάλαιο των νησιών μας, ίσως να υπερβαίνει την αξία του παραγωγικού, αλλά δυστυχώς η κάλυψη των αναγκών των ανθρώπων, ξεκινά από τις βασικές ανάγκες προς τις ανώτερες πνευματικές. Εμείς αγωνιζόμαστε για την κάλυψη και των δύο και ευελπιστούμε ότι κάποια στιγμή το βάρος θα γύρει προς τις δεύτερες.