Πριν 20 χρόνια περίπου κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη ένας συλλογικός τόμος με τον τίτλο: Νεκρά Γράμματα; Οι Κλασικές σπουδές στον 21ο αι. επιμέλεια Α. Ρεγκάκος. Στο τόμο αυτό μελετητές από όλο τον κόσμο συζητούν για το μέλλον των κλασικών σπουδών, δηλαδή των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών. Ο Επιμελητής του τόμου, κλασικός φιλόλογος και ακαδημαϊκός, στο πρώτο άρθρο ξεκινά με μια εμβληματική επισκόπηση και μια αμήχανα αισιόδοξη πρόταση για τα ανθρωπιστικά γράμματα: «..όποιος αρέσκεται στη χάραξη μακρόπνοων προοπτικών με γνώμονα εξωτερικές χρονολογικές συγκυρίες θα μπορούσε να πει ότι η αρχαία ελληνική γραμματεία, αφού σημάδεψε την πρώτη μετά Χριστόν χιλιετία υπηρετώντας τον Χριστιανισμό και τη δεύτερη υπηρετώντας την Αναγέννηση, τον Ανθρωπισμό και τη Νεωτερικότητα, δεν φαίνεται να έχει κάποια ιδιαίτερη αποστολή στην αρχή της τρίτης χιλιετίας. Όμως ακόμη είναι νωρίς και, προς το παρόν τουλάχιστον, εγγυάται την ύπαρξη και τη θεραπεία της».
Μεταξύ των επιφανών συντακτών του τόμου είναι και η Μαίρη Λέφκοβιτς, Αμερικάνα καθηγήτρια, με ένα κείμενο που έχει τίτλο: Πολιτισμικοί Πόλεμοι και Κλασικές Σπουδές, στο οποίο παρουσιάζει συνοπτικά το τεράστιο αυτό ζήτημα από τη δεκαετία του 80 στις ΗΠΑ και κατά συνέπεια σε όλο τον κόσμο. Πιο συγκεκριμένα το 1987 ο Άγγλος Μάρτιν Μπέρναλ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κορνέλ στις ΗΠΑ κυκλοφόρησε το βιβλίο : Η Μαύρη Αθηνά: οι αφροασιατικές ρίζες του κλασικού πολιτισμού. Αργότερα κυκλοφόρησαν άλλοι δύο τόμοι τεκμηρίων, σύμφωνα με το συγγραφέα. H αλήθεια βέβαια είναι ότι δε μεταφράστηκε στα ελληνικά κανένας τόμος. Αντίθετα μεταφράστηκε ο αντίλογος στις θεωρίες του Μπέρναλ. Η προέλευση των Ελλήνων από την Αφρική, ο Σωκράτης ήταν μαύρος, ο Πλάτων σπούδασε στην Αίγυπτο, η κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων ήταν κλεμμένη κ. ά. Κορωνίδα της ριζικής αμφισβήτησης της κλασικής αρχαιότητας είναι η άποψη ότι ο Δυτικός Πολιτισμός θεμελιώθηκε στη Δουλεία και στην υπεροχή της Λευκής Φυλής. Αυτά τα σκανδαλώδη θέματα, που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της πολύ- πολιτισμικότητας (πολιτισμική ποικιλομορφία) και της παγκοσμιοποίησης ήγειραν θυελλώδεις συζητήσεις που συνεχίζονται μέχρι σήμερα με ένταση στις ΗΠΑ και στη Δύση γενικότερα.
Ένα άλλο βιβλίο με θέμα τις κλασικές σπουδές (κυκλοφόρησε το 1999 στην Ελλάδα) ανήκει σε δύο Αμερικάνους πανεπιστημιακούς, τους V.Hanson και J. Heath, ο πρώτος είναι κλασικός φιλόλογος και ο δεύτερος ιστορικός. Ο τίτλος του βιβλίου ήταν επίσης προκλητικός: Ποιος σκότωσε τον Όμηρο; Οι συγγραφείς μελετούν σε βάθος την πορεία των κλασικών σπουδών στις ΗΠΑ την κρίσιμη δεκαετία του 60, όταν αλλάζει ριζικά η πορεία της εκπαίδευσης : κατευθύνεται πλήρως στην τεχνολογία και αρχίζει η θεαματική υποχώρηση των κλασικών γραμμάτων. Επίσης ο Ι. Καζάζης, καθηγητής στο ΑΠΘ και πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, στο κύκνειο άσμα του, εξηγεί σε βάθος “τους πολιτιστικούς πολέμους (culture wars) που σοβούν ήδη από τη δεκαετία του 80’ με αποτέλεσμα την παρούσα κατάσταση ανθρωπιστικών σπουδών.
Απότοκο της πολυσύνθετης αυτής κατάστασης στην Αμερική αποτελεί η διαμόρφωση του κινήματος #DisruptTexts (συνοδεύεται πάντα με το σύμβολο του hashtag: #) , το οποίο αναπτύχθηκε την τελευταία δεκαετία και προσέλαβε μεγάλες διαστάσεις στη διάρκεια διακυβέρνησης του Donald Trump. Η αποθέωση της πολιτικής ορθότητας παίρνει σάρκα και οστά στο κίνημα #DisruptTexts : δηλαδή διακοπή κειμένων ή καλύτερα ‘διακόψτε τη διδασκαλία των κειμένων’ και γιγαντώθηκε με ορμητήριο το Twitter. Κείμενα από έργα μεγάλων δημιουργών της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως του Ομήρου, του Σαίξπηρ, του Σκοτ Φιτζέραλντ, του Νίτσε και πολλών άλλων αφαιρούνται από το σχολικό πρόγραμμα διδασκαλίας ως κείμενα παρωχημένων εποχών, τα οποία υποσυνείδητα ενσταλάζουν στα παιδιά το ρατσισμό, το σεξισμό, το μισογυνισμό, τον αντισημιτισμό, τη ρητορική μίσους, τις προκαταλήψεις κ. ά. Τέτοια κείμενα μπερδεύουν τους νέους και δεν πρέπει να τα διαβάζουν στο σχολείο, ισχυρίζονται οι οπαδοί του κινήματος. Η αμφισβήτηση της Οδύσσειας, του μεγαλύτερου best seller όλων των εποχών, όπως λέει και ο Ι. Καζάζης, έχει ήδη αρχίσει. Πρόσφατα το κίνημα πέτυχε να αφαιρεθεί η «Οδύσσεια του Ομήρου» από το πρόγραμμα σπουδών των σχολείων της Μασαχουσέτης ως «σεξιστική» και «ρατσιστική».
Και για να έρθουμε και στα καθ’ ημάς: σχετικά πρόσφατα σε άρθρο αναγνώστη στην Καθημερινή (6-2-2021) με τίτλο: «Ο διάλογος Οδυσσέα-Καλυψώς, η σπηλιά, οι έφηβοι και περί σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης» θίγονται δύο ζητήματα σχετικά με τη διδασκαλία της ε’ (5ης ) ραψωδίας της Οδύσσειας στους μαθητές της Α Γυμνασίου: πρώτα πρώτα αναφέρεται η εξουσία που ασκεί το ασθενές φύλο, επί του προκειμένου η θεά Καλυψώ, στον Οδυσσέα και δεύτερον η αναφορά στη σκηνή της ερωτικής συνεύρεσης της Θεάς και του ήρωα στη σπηλιά θεωρείται μάθημα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης σε παιδιά 13 ετών.
Το πρόβλημα πάντως των ανθρωπιστικών σπουδών στην Ελλάδα το σωτήριο έτος 2022, επειδή έχει επιπλέον μιαν άκρως ταραχώδη προϊστορία, χρήζει και διεξοδικότερης μελέτης. Στην έξοδο πάντως του τόμου, που αναφέραμε στην αρχή, ο Θ. Παπαγγελής, κλασικός φιλόλογος και Ακαδημαϊκός, τονίζει με συγκρατημένη αισοδοξία τα εξής: «το πρόβλημα της κλασικής παιδείας στη χώρα μας είναι εν πολλοίς αφορμή για μασάζ στον εθνικό μας εγωισμό. Καθώς επιταχύνεται ο νέος αιώνας, μια από τις κρίσιμες ευθύνες της ελληνικής κλασικής φιλολογίας είναι να διαμορφώσει ακροατήρια και αναγνώστες με περισσότερη εγρήγορση και λιγότερη αθωότητα ή αφέλεια. Μ’ άλλα λόγια, πριν ταριχευθεί-αν αυτό ποτέ συμβεί- στο μουσείο, η ελληνική κλασική φιλολογία έχει ακόμη κάτι αρκούντως σημαντικό να προφέρει». Να προσθέσουμε επίσης ότι είναι καιρός να μειωθεί η αυτάρεσκη αυτοπεποίθηση και οι βεβαιότητές μας. Η προβολή της αυτονόητης κυριαρχίας της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας προσφέρει μόνο εφήμερο και ανησυχητικά απατηλό εφησυχασμό. Η πτώση των βάσεων στις Σχολές που θεραπεύονται οι Κλασικές Σπουδές και η μείωση του αριθμού των μαθητριών/τών του Λυκείου, που επιθυμούν να φοιτήσουν στις Σχολές αυτές κρούουν εκκωφαντικά τον κώδωνα του κινδύνου. Η μείωση των εδρών- θέσεων προσωπικού και η κατάργηση τμημάτων είναι το επόμενο μελαγχολικό βήμα.
Εξαιρετικό άρθρο που πιάνει ένα επίκαιρο ζήτημα για το Ιόνιο Πανεπιστήμιο.
χαίρω που ενδιαφέρει και προβληματίζει νέους ανθρώπους