Το παρόν και το μέλλον του διαλόγου

Διαλεκτική στην αρχαιότητα θεωρούνταν η τέχνη αναζήτησης και ανακάλυψης της αλήθειας μέσα από τη σύγκρουση αντίθετων απόψεων. Ο διάλογος μεταξύ των ατόμων ή αλλιώς, η συνομιλία και η συζήτηση, είτε με τη μορφή απλών ερωταποκρίσεων είτε με τη μορφή βαθύτερης επικοινωνίας, δίνει την ευκαιρία για μάθηση και ενημέρωση, επεκτείνει τους ορίζοντες της σκέψης, γεφυρώνει τις αντιθέσεις, επιτυγχάνει λύσεις, οδηγεί στην αλληλεπίδραση, στη σύνθεση, στη σύγκλιση. Απαραίτητα στοιχεία του γόνιμου διαλόγου είναι η ισότητα, η σαφήνεια, η ειλικρίνεια και ο σεβασμός στο δικαίωμα του συνομιλητή να εκφράσει την επιχειρηματολογία του για την τεκμηρίωση των απόψεών του, ακόμα κι αν υπάρχει διαφωνία.

Ωστόσο, στην καθημερινότητά μας παραβιάζουμε αυτούς τους κανόνες και επιτρέπουμε στο δογματισμό, το φανατισμό, την εμπάθεια, την εριστικότητα, την αδιαλλαξία, την ιδιοτέλεια, την υποκρισία και την παραπληροφόρηση να διαμορφώνουν τον τρόπο που διαλεγόμαστε.

«Είναι προσωπική μου επιλογή. Δεν το συζητώ», μου είπε φιλικό μου πρόσωπο και μου έκοψε τη συζήτηση για την επιλογή του να μην εμβολιαστεί κατά του covid-19.
«Διαφωνούμε. Τέλος» μου είπε άλλο φιλικό μου πρόσωπο και άλλαξε κουβέντα, μετά την ανταλλαγή λιγοστών επιχειρημάτων για ένα ζήτημα της τοπικής επικαιρότητας.
Ενοχλήθηκαν κάποια φιλικά μου πρόσωπα, όταν τους εξέφρασα την πολιτική διαφωνία μου, και στο εξής, προκειμένου να διατηρήσουμε τη σχέση μας, αποφεύγουμε τις πολιτικές αναφορές.

Αν τέτοιες καταστάσεις συμβαίνουν μεταξύ φίλων, πόσο μάλλον συμβαίνουν σε ευρύτερους κύκλους προσώπων. Κάπως έτσι, επιβάλλουμε ο ένας στον άλλο μια ιδιότυπη λογοκρισία, που μας φιμώνει, διαταράσσει τις μεταξύ μας σχέσεις, μας ομαδοποιεί, μας κατατάσσει και μας απομονώνει. Ωστόσο, συνηθίζουμε να διατυπώνουμε χειμαρρώδη λόγο και να διασταυρώνουμε επί μακρόν τα ξίφη της γνώμης μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο διάλογος στο διαδίκτυο μας εξασφαλίζει περισσότερους συνομιλητές και εκτονώνει την επιτακτική ανάγκη μας για επικοινωνία με τους άλλους και με τον εαυτό μας, χάνει όμως την αμεσότητα, το συναίσθημα, τη ζωντάνια και τον αυθορμητισμό του, μας αποξενώνει, μας αποκόβει από την πραγματικότητα και δημιουργεί μια ψεύτικη εικόνα για τους ανθρώπους και τα γεγονότα. Τόσο κοντά, τόσο μακριά!

Και επειδή κατά τον Αριστοτέλη είμαστε από τη φύση μας «ζώα πολιτικά», κατά δε το θυμόσοφο λαό μας «Το ψάρι βρωμάει απ’ το κεφάλι», παίρνουμε καθημερινά μαθήματα από τους πολιτικούς μας εκπροσώπους, που αντί να καλλιεργούν το διάλογο, τον υποβιβάζουν και τον αποκλείουν από το πολιτικό τους λόγο και τη δράση τους.

Η Βουλή, αντί να είναι ναός δημοκρατικού και εποικοδομητικού πολιτικού διαλόγου, γίνεται αρένα κοκορομαχιών και θέατρο εικονικών αντιπαραθέσεων.

Τα κομματικά Συνέδρια έχουν μετατραπεί σε οργανωμένα από επικοινωνιολόγους εντυπωσιακά σόου, όπου τα τεράστια στάδια, τα εφέ, τα πλήθη των συνέδρων, τα μεγάλα λόγια, τα χειροκροτήματα, οι στημένες πλειοψηφίες και οι προειλημμένες αποφάσεις υποκαθιστούν τη συζήτηση επί της ουσίας, τις ζυμώσεις, την ώσμωση, την κριτική και αυτοκριτική, την έκφραση της διαφορετικής άποψης.

Οι ομιλίες και δηλώσεις των κομματικών αρχηγών και των πολιτικών προσώπων γενικά, είναι μονόλογοι δημαγωγίας και παραποίησης της πραγματικότητας, όπου το ευφυολόγημα υποκαθιστά το επιχείρημα και το ψεύδος ανάγεται σε επιστήμη.

Ο κόσμος μας όλο και πιο πολύ εθίζεται στο επιφανειακό, τη βιτρίνα, την αμάσητη τροφή, την ελεγχόμενη πληροφόρηση, τη δημιουργία εντυπώσεων, την τέχνη της εξαπάτησης, αλλά και στον περιορισμό, την απομόνωση, την περιχαράκωση, τη μοναχικότητα. Ο διάλογος εγκαταλείπεται, παρεμποδίζεται, υποτιμάται και μεταλλάσσεται, με πρώτο θύμα το θεμέλιο λίθο της δημοκρατίας, που είναι η ελευθερία της έκφρασης. Το κενό σπεύδουν να καλύψουν φασίζουσες νοοτροπίες, θεωρίες και συμπεριφορές. Ο ελεύθερος διάλογος άλλωστε, είναι ο πρώτος στόχος των δικτατορικών καθεστώτων, που γι’ αυτό διαλύουν τα κοινοβούλια, απαγορεύουν τα κόμματα και επιβάλλουν λογοκρισία.

Η πρωτόγνωρη συνθήκη του κορωνοϊού, με τον εγκλεισμό, την απαγόρευση των συναθροίσεων και των εκδηλώσεων, τις τηλεδιασκέψεις, την τηλεργασία και την τηλεκπαίδευση, μεγάλωσε την απόσταση μεταξύ μας επιβάλλοντας το «τηλε-» σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας.

Διανύουμε την εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, που προετοιμάζει το ανθρώπινο είδος για τη μετοίκηση σε άλλους πλανήτες, όπου ο άνθρωπος θα ζει περιορισμένος μέσα σε ένα προστατευόμενο τεχνητό περιβάλλον και η επιβίωσή του θα εξαρτάται απόλυτα από την τήρηση περιοριστικών κανόνων. Παράλληλα, η εποχή μας σχεδιάζει ένα νέο «μοντέλο» ανθρώπου, συνδυασμό ανθρώπου και μηχανής, καθώς και νέα μηχανήματα, ανθρωπόμορφα ρομπότ, όπου ο τεχνολογικός προγραμματισμός θα προσδιορίζει κάθε κίνηση, σκέψη και φράση. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο διάλογος, ως αυθεντικό εργαλείο γνώσης και επικοινωνίας, κινδυνεύει να εκλείψει και να πάρει μια θέση, ουσιαστικά και μεταφορικά, στο ηλεκτρονικό αρχείο (μουσείο) εννοιών και αξιών!