Ο ανδριάντας του Ιωάννη Καποδίστρια στη Ρωσία

Μία ακόμη ολόσωμη απεικόνιση του Ιωάννη Καποδίστρια, εκτός των ελλαδικών ορίων *, απαντάται στη Ρωσία, συγκεκριμένα στην Αγία Πετρούπολη. Έχει φιλοτεχνηθεί το 2003, σε ορείχαλκο, από τον Ρώσο γλύπτη Vjacheslav Klykov
( 19.10.1939 – 2.6.2006 ) και συνιστά σε χρονολογικό επίπεδο τη νεότερη εκείνη της σειράς με σχετικό θέμα. H πρωτοβουλία της ανέγερσης του έργου ανήκει στην Ομοσπονδία Ελληνικών Κοινοτήτων Ρωσίας, επί προεδρίας του κ. Β. Γ. Κάισεβ, η οποία αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου τη σχετική δαπάνη και το δωρίζει στην πόλη της Αγίας Πετρούπολης με αφορμή την επέτειο των τριακοσίων χρόνων από την ίδρυση της από το Μεγάλο Πέτρο. Το γλυπτό τοποθετείται ,την ίδια χρονιά, στην Ελληνική Πλατεία που βρίσκεται στη Λεωφόρο των Ελλήνων, δίπλα στην αίθουσα συναυλιών ” Οκτιάμπρσκι ” στο σημείο ακριβώς όπου παλιά βρισκόταν έως το 1964, οπότε κατεδαφίστηκε, ο ελληνικός ορθόδοξος ναός του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης,.και αποκαλύπτεται στις 29 Μαΐου, στο πλαίσιο των σχετικών εορτασμών της πόλης, με παρουσία, μεταξύ άλλων, του τότε πρωθυπουργού της Ελλάδας Κώστα Σημίτη, της Κυβερνήτη της Αγίας Πετρούπολης, Βαλεντίνας Ματβιένκο και του πρεσβευτή της Ελλάδας στη Μόσχα, Κου Δημήτρη Παρασκευόπουλου.

Μετρώντας διαστάσεις που υπερβαίνουν αρκετά το συμβατό, αγγίζοντας το ύψος των 2,60 μέτρων, το γλυπτό εδράζεται σε στρογγυλή βάση χαμηλού ύψους από το ίδιο υλικό, πάνω σε μεγαλοπρεπές βαθμιδωτό βάθρο από γρανίτη Ουραλίων, σε σχήμα ροτόντας και πολύ καλαίσθητο στην όψη. Δημιούργημα του αρχιτέκτονα Μ. Ρέιμπεργκ, το βάθρο μετρά επίσης μνημειακό ύψος ( 2,60 μέτρα ) , επιλογή που ευνοεί την ανάδειξη του έργου στον ανοικτό και ευρύ περιβάλλοντα χώρο. Στην ένθετη χάλκινη πλακέτα που υπάρχει στην πρόσοψή του, σημειώνονται με κεφαλαία ανάγλυφα γράμματα, στη ρωσική και τη λατινική γλώσσα, το ονοματεπώνυμο και το πολιτικό αξίωμα της τιμώμενης προσωπικότητας. Η εν λόγω πλακέτα επιστέφεται από επίσης χάλκινη κορώνα, χωρίς αμφιβολία, αναφορά στο γεγονός ότι ο εικονιζόμενος διετέλεσε υπουργός στην υπηρεσία του Τσάρου.

Η μορφή εικονίζεται σε μέση περίπου ηλικία , όρθια, κατά μέτωπο προς τον θεατή και σε στάση που τείνει να αναπαράγει τον πλέον ευρέως διαδεδομένο στη μνημειακή γλυπτική κλασικιστικό τύπο της όρθιας ανδρικής μορφής, με την κάμψη του ισχίου, το προβάλλον δεξιό πόδι και την απαλή ομόρροπη στροφή του κεφαλιού. Το δεξιό της χέρι στηρίζεται σε μπαστούνι ενώ το αριστερό κρατά υπό μάλης ένα βιβλίο, στοιχείο που παραπέμπει, δίχως άλλο, στην υψηλή της μόρφωση αλλά και στην κατοπινή σημαντική της συμβολή ως Κυβερνήτης της Ελλάδας στην οργάνωση της ελληνικής παιδείας. Είναι δε ντυμένη με σύγχρονο ένδυμα που αποτελείται, εκτός από το γνωστό τυπικό κοστούμι, επιπλέον από μακρύ παλτό ενισχυμένο με μπέρτα – στοιχεία που θυμίζουν τον τύπο της πελερίνας – της οποίας οι βαριές και φαρδιές πτυχώσεις καλύπτουν τους ώμους, φθάνοντας σχεδόν έως τη μέση της. Αυτή η ενδυματολογική επιλογή, απόλυτα προσαρμοσμένη στην εποχή αλλά και στις πολύ ψυχρές καιρικές συνθήκες της Ρωσίας, τοποθετεί με απόλυτα ρεαλιστική διάθεση τη μορφή στο χώρο και το χρόνο, όπου έζησε πριν έρθει να κυβερνήσει την Ελλάδα.

Οι κινήσεις των χεριών, που απομακρύνονται από το σώμα για να κρατήσουν αντίστοιχα το μπαστούνι και το βιβλίο, υποχρεώνουν το παλτό να ανοίξει στο πλάι, μορφώνοντας ένα σχετικά ελεύθερου χαρακτήρα οβάλ σχήμα, το οποίο περιβάλλει τη μορφή, επιπλέον χρησιμεύει ως φόντο πάνω στο οποίο προβάλλεται εντονότερα η φιγούρα της και ταυτόχρονα αξιοποιούνται έτσι ορισμένα επί μέρους εικονογραφικά θέματα του έργου. . Μέσω αυτής της επιλογής , αυξάνεται επιπλέον ο όγκος της σύνθεσης και ασφαλίζεται το στατικό πεδίο της, καθώς και η ευστάθεια της μορφής. Αν και με την κίνηση των χεριών, ο δημιουργός επιδιώκει να προσδώσει εξωστρέφεια στη μορφή, εν τουτοις, η τελευταία περιορίζεται αισθητά λόγω της κάλυψής της σε μεγάλο βαθμό από το παλτό. Αποτελεί κοινό στοιχείο, ότι με την παρουσία του παλτού, που περιβάλλει τις αναπαριστώμενες μορφές, οι ανδριάντες αυτού του τύπου χάνουν τον περίοπτο χαρακτήρα τους αφού προέχει και τονίζεται η μετωπική τους κυρίως όψη. Σε δομικό εξάλλου επίπεδο, το μπαστούνι δρα, με τη σειρά του, και σαν ένα περαιτέρω στήριγμα, ένα είδος ενισχυμένης αντιστήριξης ( arc boutant ) , σε μια θέληση του δημιουργού να αντισταθμίσει την εμφανή πίεση που δέχεται το ισχίο της μορφής – που μοιάζει να λυγίζει περισσότερο του δέοντος – λόγω του βάρους του παλτού.

Τυπολογικά, με την επιβολή του σχήματος του contrapposto με στηρίζον και αναπαυόμενο σκέλος και με το χέρι που απομακρύνεται ελαφρά για να ακουμπήσει το μπαστούνι, ο παρών ανδριάντας γειτνιάζει με εκείνον που αναπαριστά τον Οράτιο Νέλσον ( 1758 – 1805 ) , στην πλατεία Τραφάλγκαρ, στο Λονδίνο. Ωστόσο, το σπαθί του Βρετανού ναυάρχου αντικαθίσταται, στον παρόντα ανδριάντα, με το μπαστούνι και το βιβλίο του Καποδίστρια. Επιπλέον, το μοτίβο του οβάλ σχήματος του παλτού, που πλαισιώνει την τιμώμενη μορφή, αποτελεί ιδιωματικό στοιχείο της τέχνης του Κλίκωφ, στο οποίο ο τελευταίος προστρέχει συχνά σε ανάλογες αναπαραστάσεις

Η χαλαρή, ίσως ακόμη και ελαφρά κουρασμένη στάση της μορφής – και γι αυτό υποβασταζόμενη στο μπαστούνι – παραπέμπει μάλλον σε στιγμή προσωρινής ανάπαυσης εν μέσω περιπάτου, σκεπτικό που ενισχύεται από τον φυσικό περιβάλλοντα χώρο, όπου είναι τοποθετημένο το γλυπτό. Η συγκεκριμένη επιλογή συνιστά προσέγγιση του καλλιτέχνη, η οποία αφαιρεί οπωσδήποτε από τη μορφή την επιβλητικότητα και τον δυναμισμό που την διέκριναν όπως επίσης την υπεροχή και την ιδέα της εξύψωσης που συνάδουν με την ευγενή οικογενειακή της καταγωγή, την προσωπική της αξία και τα υψηλά αξιώματα που κατείχε, έτσι όπως έχουμε συνηθίσει να την βλέπουμε σε προγενέστερες της παρούσης απεικονίσεις της.

* Ένας άλλος ανδριάντας του Ι. Καποδίστρια στο εξωτερικό, προγενέστερος του παρόντος (2001) , βρίσκεται στην πόλη Κoper της Σλοβενίας και παρουσιάστηκε ήδη σε σχετικό προηγούμενο άρθρο ( 8.9.2021 ) της παρούσας εφημερίδας.

Οι ευχαριστίες της γράφουσας, πολλές και ειλικρινείς, πηγαίνουν στον Γενικό Πρόξενο της Ελλάδας στην Αγία Πετρούπολη, Κο Σπυρίδωνα Βούλγαρη, ο οποίος, με
περίσσεια ευγένεια και προθυμία καθώς και με κατάθεση προσωπικού χρόνου και
κόπου, συνέβαλε στη διεξοδική διεκπεραίωση του έργου της. Ευχαριστεί, εξίσου , θερμά τον Κο Θωμά Χιώτη, διευθυντή του Ιδρύματος Κώστα Σημίτη για την πολύτιμη βοήθειά του.