Ο Ανδρέα Μιαούλης, ο Παύλος Κουντουριώτης και ο Ιωάννης Παστρινάκης

ΓΛΥΠΤΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΜΕΓΑΛΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΑΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ EΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗ ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ

Στο μέσον μιας μικρής πλην όμορφα διαμορφωμένης αλέας, που υπάρχει στη νότια πλευρά της επικράτειας της Σχολής των Ναυτικών Δοκίμων, δίπλα στη θάλασσα, είναι στημένη η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη ( 1769 – 1835 ), Υδραίου καραβοκύρη, ναυάρχου και εμβληματικού ναυμάχου του 1821, σε υστερότερο χρόνο και πολιτικού.
Το έργο φιλοτεχνείται σε ορείχαλκο από τον γλύπτη Στέλιο Τριάντη ( 1931 – 1999 ) ανάμεσα στα 1988 και 1989 και τοποθετείται στο εν λόγω σημείο το 1990. Φέρει διαστάσεις που δεν υπερβαίνουν ιδιαίτερα το συμβατό και εκτείνεται σε μεγάλο μέρος του μπούστου χωρίς να φέρει βραχίονες. Εδράζεται απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση βάσης, σε τετράπλευρο βάθρο εν είδει στήλης, αρκετά ψηλό, που ακουμπά με τη σειρά του πάνω σε χαμηλότερο πλην πλατύτερο αναβαθμό, όλα από μάρμαρο σκούρου χρώματος.
Στην εμπρόσθια όψη της στήλης, σημειώνονται με εγχάρακτο τρόπο και κεφαλαία γράμματα στοιχεία της προσωπικής και στρατιωτικής ταυτότητας του τιμώμενου,

Ο ΝΑΥΑΡΧΟΣ
ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΙΑΟΥΛΗΣ
1769 – 1835
Τα ίδια ακριβώς στοιχεία αναγράφονται και στην πλακέτα από λευκό μάρμαρο που είναι τοποθετημένη στο έδαφος, μπροστά ακριβώς από τη στήλη.
Η μορφή εικονίζεται σε μέση ηλικία, ντυμένη με την τυπική φορεσιά των καπεταναίων της εποχής και έχοντας το μπούστο μετωπικό, το κεφάλι σε ελαφρά παρέκκλιση στα αριστερά της.
Ρεαλιστική θέληση και εκφραστική διάθεση κατευθύνουν, εδώ, το σμιλεύον χέρι, έτσι ώστε τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της μορφής να αποτυπώνονται αδρά και λίγο σκληρά, τα σημάδια της φθοράς αρκετά έντονα, μαρτυρώντας τη ζωή της στη θάλασσα αλλά και τη στενή της συνάφεια με τον πόλεμο. Το καμαρωτό εξάλλου στέρνο, το αγέρωχο κεφάλι, το αετίσιο, περήφανο βλέμμα, συνιστούν επιλογές που συνάδουν με το ύπατο ναυτικό της αξίωμα, την οικονομική της ευχέρεια και την υψηλή κοινωνική της θέση, όμως, προ πάντων, ερμηνεύουν στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας της, όπως αποφασιστικότητα, τόλμη, δυναμισμός, καθώς και την περηφάνια του Έλληνα αγωνιστή που δεν υπομένει τον Οθωμανικό ζυγό.

Απέναντι ακριβώς και σε πολύ μικρή απόσταση, βρίσκεται το μνημείο του Ιωάννη Παστρικάκη (1894 – 1912), o μόνος δόκιμος της Σχολής, ο οποίος έπεσε ηρωικά στο πλαίσιο των Βαλκανικών αγώνων, το 1912, συγκεκριμένα στη μάχη για την ανάκτηση της νήσου Χίου.

Το εν λόγω μνημείο δημιουργείται στο πλαίσιο απότισης τιμής στην ηρωική θυσία του και είναι από λευκό μάρμαρο. Παραμένουν ωστόσο άγνωστα η ακριβής χρονιά της φιλοτέχνησής του καθώς και ο δημιουργός του. Αποτελείται από ψηλή τετράπλευρη στήλη, μειούμενη ελαφρά προς τα πάνω, η οποία επιστέφεται από την προτομή του ήρωα και εδράζεται σε τρίβαθμο βάθρο. Εμπνευσμένο στο πνεύμα των κλασικιστικών αντιλήψεων, το μνημείο καλλιεργεί το σχήμα της στήλης με προτομή νεκρού στην κορυφή της, σαν ηρώο και σαν επιτύμβιο – εδώ κενοτάφιο – και ανήκει στον τύπο του στενόμακρου πεσσού πάνω σε βαθμιδωτό βάθρο, μοτίβο που ευνοεί η ευρωπαϊκή μνημειακή γλυπτική και το οποίο εισάγεται τον 19ο αιώνα και στη νεοελληνική.

Στην πρόσοψη της στήλης, υπάρχει ανάγλυφη σύνθεση συμβολικού χαρακτήρα, όπου αξιοποιούνται ιδεαλιστικά μοτίβα κλασικής προέλευσης. Εικονίζεται μια άγκυρα στεφανωμένη με φύλλα δάφνης, στοιχεία τα οποία συνιστούν συμβολικής φύσης εικονοποιήσεις, που, αφενός συνδέονται με τη ναυτική ιδιότητα του τιμώμενου, αφετέρου, αποσκοπούν στην εξύψωση και την ηρωοποίησή του. Από τον 19ο αιώνα, η κλασικιστική νοοτροπία επιδιώκει αρχαιοπρεπείς συσχετισμούς. Σε αυτό το πλαίσιο, τα κλαδιά και τα φύλλα της δάφνης, σύμβολο νίκης και τιμής στους ήρωες από την Αρχαιότητα, παραπέμπουν καθαρά στον ηρωισμό και τον ηρωικό θάνατο του τιμώμενου. Ακριβώς από κάτω, υπάρχει εγχάρακτη επιγραφή, η οποία πληροφορεί για την ταυτότητα και την ηρωική του δράση,

ΕΙΣ ΤΟΝ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ / ΕΝ ΧΙΩ ΤΗΝ 17 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ / 1912 ΕΝΔΟΞΩΣ ΠΕΣΟΝΤΑ/ ΔΟΚΙΜΟΝ Π. ΝΑΥΤΙΚΟΥ/ ΙΩΑΝΝΗΝ Γ. ΠΑΣΤΡΙΚΑΚΗΝ / ΑΝΕΓΕΙΡΕΤΑΙ ΤΙΜΗΣ ΕΝΕ/ΚΕΝ Η ΠΡΟΤΟΜΗ ΑΥΤΟΥ.

Ο ηρωικός δόκιμος που σφύζει από νιάτα και ομορφιά, παρουσιάζεται ευθυτενής,ντυμένος με τη στρατιωτική του στολή, έχοντας τον κορμό μετωπικό και το κεφάλι σε απαλή στροφή στα αριστερά του. Η μορφή αποδίδεται με το πρόσωπο ατάραχο, με το βλέμμα γεμάτο εσωτερικότητα και οραματισμό καθώς και με μια αδιόρατη θλίψη στην εν γένει όψη της, στοιχεία τα οποία, μαζί με την τοποθέτησή της ψηλά στη στήλη, την καθιστούν απόμακρη και εξασφαλίζουν μια ικανή απόσταση ανάμεσα σε εκείνη και τον θεατή, επιλογή που συνάδει απόλυτα με τη νεκρική της φύση.

Η περιήγησή μας στα σχετικού θέματος ολόγλυφα έργα, που κοσμούν τους υπαίθριους χώρους της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, ολοκληρώνεται με την προτομή του Παύλου Κουντουριώτη ( 1855 – 1935 ), ναυάρχου του Πολεμικού Ναυτικού, αρχηγού του Β’ Στόλου και ήρωα των Βαλκανικών πολέμων, η οποία απαντά στο τέλος δεξιά όπως κατηφορίζουμε την οδό Αιγαίου. Είναι φιλοτεχνημένη σε ορείχαλκο από τον γλύπτη Ηλία Καντζιλιέρη ( 1947 – 2000 ), το 1989, εκτείνεται σε ικανό μέρος του μπούστου, χωρίς να φέρει βραχίονες και έχει τους ώμους ιδιαίτερα ευρείς.

Η μορφή εικονίζεται μεγαλοπρεπής και επιβλητική, τόσο στην ευθυτενή και μετωπική της στάση, όσο και στην επίσημη στρατιωτική ενδυμασία της, την οποία κοσμούν πολλαπλά παράσημα επ ανδραγαθία. Ενώ τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του προσώπου της είναι αποτυπωμένα με αξιοθαύμαστη ρεαλιστική πιστότητα, η ενδυμασία της, μείζον στοιχείο του έργου, συνιστά αντίθετα πεδίο, όπου οι προαναφερθείσες ρεαλιστικές επιλογές συνδιαλέγονται εμφανώς με κλασικιστικά στοιχεία, αρχαιοελληνικής προέλευσης, όπως το μικρό τμήμα του χιτώνα, το οποίο καλύπτει τον αριστερό της ώμο και με την πλούσια και σε ρυθμική κίνηση πτυχολογία του της προσδίδει ισχύ και αίγλη, αποσκοπώντας σε μια αποθεωτική παρουσίασή της.

*Η λήψη των φωτογραφιών έγινε από τη γράφουσα τον Μάιο του 2021, ανήκουν στο προσωπικό της αρχείο
και είναι η δεύτερη δημοσίευσή τους στον Τύπο ( πρώτη δημοσίευση σε ασπρόμαυρη μορφή στον Δημότη, το καλοκαίρι του 2021).