Μια σύγκρουση στη Φιλαρμονική «Μάντζαρος» το 1912

Το 1912 ήταν, όταν με αφορμή μάλλον παρά για την ίδια την άρνηση της ηγεσίας της να ανταποκριθεί σε αίτημα σοσιαλιστών της εποχής, εκδηλώθηκε στην κερκυραϊκή Φιλαρμονική «Μάντζαρος» η πρώτη μεγάλη σύγκρουση στο εσωτερικό της που έλαβε δημόσιες διαστάσεις, δύο εικοσαετίες και κάτι αφότου ιδρύθηκε με σκοπό τη «ψυχαγωγία της εργατικής τάξεως». Μέχρι τότε οι εσωτερικές έριδες για τον ρόλο της Φιλαρμονικής έμεναν «εντός των τειχών». Ήταν, θα έλεγε κανείς, μια κρίση φυσιογνωμίας.

Η ταξική ταυτότητα της 22χρονης τότε Φιλαρμονικής, που με την ίδρυσή της είχε σπάσει το μονοπώλιο της πολύ προγενέστερης και εξίσου αγαπητής «Παλαιάς», όπως τη λέμε πια, Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας, κατά κάποιον τρόπο άλλαζε ή, αν προτιμάτε αυτό, αποκρυσταλλωνόταν. Η «Μάντζαρος» ενηλικιωνόταν για τα καλά.

Η κερκυραϊκή αστική τάξη της εποχής, που είχε «αγκαλιάσει» σφιχτά την έτερη Φιλαρμονική, κατοχύρωνε και σ’ εκείνην το «πάνω χέρι» της.

Ή συνέβη κάτι διαφορετικό;

Ας δούμε τα γεγονότα, με μια μικρή αναδρομή, πρώτα απ’ όλα, στο ιστορικό της δεύτερης αυτής χρονολογικά σπουδαίας Φιλαρμονικής της Κέρκυρας, όπως αυτό έχει προκύψει από ιστορικούς ερευνητές.

Το έτος 1890 ιδρύθηκε, ως γνωστόν, η Φιλαρμονική «Μάντζαρος». Ιούνιο μήνα έγινε η πρώτη, ιδρυτική γενική της συνέλευση, ως συνέχεια και κατάληξη της πρωτοβουλίας προοδευτικών διανοουμένων, μέσα στον ίδιο αυτό μήνα, να συγκροτήσουν «Ψυχαγωγικό Συνεταιρισμό». Αυτή ήταν και η αρχική ονομασία της μέχρι τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, οπότε μετονομάστηκε σε «Μάντζαρος» προς τιμήν του μεγάλου Κερκυραίου μουσουργού Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου. Η προοδευτική φύση εκείνων που ανέλαβαν την πρωτοβουλία για την ίδρυσή της αποτυπώθηκε καταστατικά και, κυρίως, στον αρχικό Κανονισμό της.

Το νέο μουσικό σώμα «Ψυχαγωγικός Συνεταιρισμός εν Κερκύρα» όρισε πως σκοπός του ήταν «η διατήρησις Μουσικού θιάσου προς ψυχαγωγίαν της εργατικής τάξεως» και στο κέντρο της σφραγίδας του επέλεξε τις λέξεις «Ισότης – Αδελφότης».

Στη φωτογραφία που μόλις είδατε και έχει και άλλες φορές δημοσιευτεί εικονίζονται μέλη της «Εργατικής Αδελφότητας» της Κέρκυρας σε εορταστική εκδήλωση – εκδρομή σε προάστιο της πόλης του νησιού, στην τοποθεσία Ανάληψη, μαζί με μέλη της Φιλαρμονικής «Μάντζαρος», μάλλον το 1898 ή το 1899. Η δημιουργία της πρώτης το 1887 και της δεύτερης το 1890 δεν ήταν καθόλου άσχετες με την επιταχυνόμενη βιομηχανική και λιμενική – ναυτιλιακή ανάπτυξη του νησιού, την ανάδυση μιας ολοένα και πιο πολυάριθμης και ισχυρής νέας εργατικής τάξης, αλλά και με την ωρίμανση των ιδεών οργανωτικής αυτονόμησης της τάξης αυτής για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων της, σε αντιπαράθεση με την αστική τάξη. Πρωτοπόρα τμήματα της αναδυόμενης εργατικής τάξης και των πρώτων σοσιαλιστικών πυρήνων της Κέρκυρας, με την υποστήριξη φωτεινών ανθρώπων εμφορούμενων όμως από την αστική ιδεολογία, μοιάζει να αναζήτησαν την πολιτιστική ταξική αυτονόμησή τους, με την ίδρυση της Φιλαρμονικής «Μάντζαρος». Είναι χαρακτηριστικός ο αρχικός ορισμός των ιδρυτών της πως οι μουσικοί της έπρεπε «να ανήκωσιν εις την εργατικήν της νήσου Κερκύρας τάξιν» στο σύνολό τους ή τουλάχιστον κατά τα δύο τρίτα τους, όπως ορίστηκε λίγο μετά, «ίνα μη η ανωτέρα τάξις πλεονάση της εργατικής».

Όπως ήταν φυσικό να συμβεί βέβαια, αφού δεν είναι δυνατόν να συνυπάρξουν αρμονικά σοσιαλιστικές κοινωνικές νησίδες με την καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνίας, με το πέρασμα του χρόνου η επιρροή της αστικής τάξης διευρύνθηκε και η «Μάντζαρος» απέκτησε έναν, καθώς λέγεται πια, «διαταξικό χαρακτήρα» στη διοικητική πυραμίδα και γενικότερα στις λειτουργίες της, με σταδιακή υποχώρηση – ή και προσωρινή αποχώρηση σε κάποια φάση – των στοιχείων που της προσέδιδαν έναν σαφή κοινωνικό προσανατολισμό ενάντιο στην κυρίαρχη αστική ιδεολογία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Φιλαρμονική απώλεσε εντελώς τον προοδευτικό, ιδίως με τα μέτρα της εποχής εκείνης, αρχικό χαρακτήρα της. Οι πρωταρχικές διατάξεις ταξικού χαρακτήρα καταργήθηκαν σταδιακά και οριστικά το 1901. Έτσι, μέχρι το 1912 και τη σύγκρουση που μας έκανε να γράψουμε αυτές τις γραμμές, καθώς δεν την έχουμε εντοπίσει σε έτερο δημοσίευμα ή μελέτη για την ιστορική πορεία της «Μάντζαρος», ηγήθηκαν αυτής μορφωμένοι – και ανάμεσά τους λαμπρός φιλόλογος – επιχειρηματίες και υποστηρικτές του κόμματος του Χαρίλαου Τρικούπη και του διάδοχου κόμματος του Γεωργίου Θεοτόκη, αλλά και παράγοντες του Δήμου Κέρκυρας, όπως οι ιδιοκτήτες του μεγαλύτερου ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου και του μεγαλύτερου ξενοδοχείου της πόλης, καθώς και υποψήφιος πολιτευτής του τρικουπικού κόμματος. Κατάφεραν να αποκλείσουν και τους μουσικούς από τη διοίκηση, αίροντας σχετική αρχική πρόβλεψη. Η μελέτη του Σπύρου Μοντσενίγου «Νεοελληνική Μουσική: Συμβολή εις την ιστορίαν της» το 1958 και οι εργασίες των πολύ νεότερών του ιστορικών ερευνητών Γιώργου Ζούμπου και Όλγας Παχή ειδικά για την ιδρυθείσα το 1890 Φιλαρμονική της πόλης έχουν φωτίσει πολλές πλευρές των πρώτων τριών δεκαετιών της πορείας της σπουδαίας και ιστορικής Φιλαρμονικής «Μάντζαρος», που η συμβολή της στα μουσικά πράγματα του τόπου είναι ασφαλώς ανεκτίμητη.

Μολονότι η Φιλαρμονική, βάσει του καταστατικού της, δεν θα μετείχε σε πολιτικές – κομματικές εκδηλώσεις, πράγμα που σε πρώτη φάση απέβλεπε στο να μείνει μακράν των αστικών κομμάτων της εποχής, παιάνιζε εκείνα τα χρόνια για δημάρχους – πολιτικούς και βέβαια για μέλη της οικογένειας του μετέπειτα επίτιμου προέδρου της κιόλας πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη, όπως στη συνέχεια ακόμη και για εορτή γενεθλίων του Ελευθέριου Βενιζέλου με οργανωτή τοπική Επιτροπή του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Κάπως έτσι, με τις οικονομικές δυσχέρειες να αποτελούν άλλοτε πρόσχημα και άλλοτε αιτία και να καθορίζουν συχνά τις επιλογές της ηγεσίας της, καταργήθηκε και το θεατρικό τμήμα που είχε δημιουργήσει.

Ωστόσο, δύο και πλέον δεκαετίες μετά την ίδρυσή της, η φήμη της ως «εργατικού σωματείου» παρέμενε.

Το εμφορούμενο από ουτοπικές χριστιανο- σοσιαλιστικές και πάντως αντιπλουτοκρατικές και εστιασμένες στα δικαιώματα της εργατικής τάξης αντιλήψεις Σοσιαλιστικό Κέντρο Κέρκυρας, που μέσα στο 1912 το διαδέχθηκε ο πολύ πιο προοδευτικός Σοσιαλιστικός Όμιλος Κέρκυρας, υιοθετώντας μαρξιστικές θέσεις για τον ρόλο της εργατικής τάξης, από τον Οκτώβριο του 1911 είχε ενημερώσει εγγράφως τη «Μάντζαρος» ότι επιθυμεί τη συνεργασία της, Βασικός σκοπός του ήταν η οργάνωση των εργαζομένων, προπαντός στα εργοστάσια της πόλης, για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Η μαχητική εφημερίδα του «Εργάτης» έφερε συχνά κάτω από τον τίτλο της σύνθημα για την καθιέρωση 8ωρης ημερήσιας εργασίας.

Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 1912, η διαπάλη για τον ταξικό ρόλο της Φιλαρμονικής, ως έκφραση κι αυτή της αναπτυσσόμενης κοινωνικοπολιτικής και ιδεολογικής πάλης των τάξεων που πάντα μέμφονται ή θεωρούν ανύπαρκτη οι εκπρόσωποι της αστικής τάξης και οι φορείς της ιδεολογίας της, φαίνεται ότι κορυφώθηκε.

Οι επικεφαλής της διοίκησης της «Μάντζαρος» αρνήθηκαν – αυτό στάθηκε η θρυαλλίδα – πρόσκληση της τοπικής εφημερίδας «Εργάτης» και των εκδοτών της, οργανωτών μεγάλης εργατικής φιλοσοσιαλιστικής διαδήλωσης, να παραστεί και να παιανίσει το μουσικό σώμα της στην εκδήλωσή τους κοντά στην Κάτω Πλατεία ή, έστω, στην τελική φάση της, σε πορεία στο λιμάνι της πόλης. Επρόκειτο, σύμφωνα με περιγραφές που ακολούθησαν σε τμήμα του τοπικού Τύπου, για μιαν εκδήλωση που συγκέντρωσε 3.000 περίπου εργάτες, υπαλλήλους και άλλα τμήματα του εργαζόμενου λαού της πόλης ή και χωριών του νησιού, οι οποίοι επέκριναν δριμύτατα τους εργοστασιάρχες και άλλους επιχειρηματίες της εποχής για στυγνή αντεργατική και αντιλαϊκή πολιτική, όπως διαβάζουμε σε σχετικά δημοσιεύματα. Ήταν μια ταξική σύγκρουση, που προφανώς είτε δεν έβρισκε σύμφωνους τους ηγέτες της Φιλαρμονικής είτε αυτοί είχαν ιδιαίτερους λόγους, ιδεολογικούς, οικονομικούς βέβαια ή και άλλους, να μη συμμερίζονται τις θέσεις των εργαζομένων.

Έτσι, εκ των υστέρων επικαλέστηκαν διαδικαστικούς λόγους ή πλημμελή συνεννόηση με τους οργανωτές ή, αργότερα, μέσω τρίτων, άλλη υποχρέωση του μουσικού σώματος, που όμως αφορούσε δραστηριότητα που έγινε μερικές ώρες πριν από την εργατική διαδήλωση, σε κοντινό χώρο.

Η εσωτερική σύγκρουση πήρε δημόσιες διαστάσεις. Είκοσι δύο ιδρυτικά μέλη της Φιλαρμονικής, όπως αναφέρει η εφημερίδα «Εργάτης» του Σοσιαλιστικού Κέντρου Κέρκυρας στο φύλλο της με ημερομηνία 17 Ιουνίου 1912, είχαν παρέμβει, ζητώντας εγγράφως τη συμμετοχή μουσικού σώματος της Φιλαρμονικής στην εργατική διαδήλωση.

Αρχικά, η συμμετοχή του, έστω στην τελική φάση της διαδήλωσης που θα κατευθυνόταν από την πλατεία με πορεία μέσα από τους κεντρικούς δρόμους προς το λιμάνι για να αποχαιρετήσει το πλήθος τον βασικό ομιλητή Νικόλαο Μαζαράκη, σοσιαλιστή με απόψεις ανάλογες εκείνων του Πλάτωνα Δρακούλη και μετά από αρκετά χρόνια βουλευτή της Κεφαλονιάς, θεωρήθηκε δεδομένη από την πλευρά των οργανωτών, που έδιναν χαρακτήρα εργατικό στη συγκέντρωση. Έτσι, στο εικονιζόμενο πιο πάνω φύλλο του «Εργάτη» με ημερομηνία Κυριακή 10 Ιουνίου 1912, σχετικά με την προγραμματισμένη για το απόγευμα της ίδιας ημέρας διαδήλωση, η εφημερίδα έγραφε πως η πορεία θα γινόταν «συνοδευούσης της Φιλαρμονικής Μαντζάρου».

Αντ’ αυτής, όπως βεβαιώνει το πιο πάνω εικονιζόμενο δημοσίευμα του φύλλου του «Εργάτη» με ημερομηνία 17 Ιουνίου 1912, στη συγκέντρωση και την πορεία της 10ης Ιουνίου συμμετείχε η Φιλαρμονική του Γαστουριού. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, στην εκδήλωση «η Φιλαρμονική Γαστουρίου προσήλθε, μη υποκύψασα εις πλουτοκρατικόν ζυγόν», ασπαζόμενη το θέμα και τις θέσεις της εργατικής εκδήλωσης.

Έχουν σωθεί σε περιγραφές της ίδιας εφημερίδας – που κυκλοφορούσε κάθε Κυριακή συνήθως – και λεπτομέρειες για την όλη εκδήλωση μετά το πέρας των ομιλιών:

«Η συγκίνησις και ο ενθουσιασμός του Λαού», σημειώνεται σε σχετική περιγραφή, «είναι εις το κατακόρυφον διότι αδιακόπως ζητωκραυγαί πληρούσι την ατμόσφαιραν, μόλις αύτη ησύχαζεν εκ των ανακρουομένων ενθουσιαστικών τεμαχίων της Φιλαρμονικής Γαστουρίου, η οποία ευγενέστατα προσήλθεν ως απαρτιζομένη εξ εργατικών αγνών στοιχείων, υπέρ ων παλαίει οΣοσιαλισμός». Γίνεται λόγος για «τρισχιλιοπληθές ακροατήριον» στη συγκέντρωση. Ο βασικός ομιλητής Νικόλαος Μαζαράκης στον λόγο του συνεχάρη τη Φιλαρμονική του χωριού Γαστούρι, «ευγνωμονούντες αυτήν δια το αισθηματικόν της αφιλοκερδείας της», αναφωνώντας «Ζήτω ο Σοσιαλισμός και εύγε εις την ομόφρονα μουσικήν του Γαστουρίου».

Οι ομιλίες έγιναν από μπαλκόνι του ξενοδοχείου «Ανατολή» κοντά στο ξενοδοχείο «Άγιος Γεώργιος» που ανήκε στον – προγενέστερο του τότε προέδρου της Φιλαρμονικής Νικόλαου Καμβύσα – πρόεδρο της Φιλαρμονικής περί το 1895 επιχειρηματία Αλέξανδρο Ματσούκη, στην Κάτω Πλατεία της πόλης. Η πορεία προς το λιμάνι έγινε «παιανιζούσης αδιακόπως της Φιλαρμονικής Γαστουρίου δια της λεωφόρου Γεωργίου, δια της οδού Υδάτων,της οδού Δικαστηρίων,της Αγοράς, του Αγίου Αντωνίου και καταλήγει εις την προκυμαίαν απαρτίζουσα όγκον 3.000 ανθρώπων» που ζητωκραύγαζαν «υπέρ του εργάτου και του Σοσιαλισμού». Η «λαμπρά» Φιλαρμονική Γαστουριού είχε προσέλθει στη συγκέντρωση «κατά το μέσον του λόγου» του Μαζαράκη, «αφικομένη εν παιάνι υπό της θέσεως Πόμπα του Σαρόκου».

Στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας, σε θέμα με τον τίτλο «Πλουτοκρατικαί ομιλίαι» που φέρει υπογραφή «Ο νέος», ασκείται κριτική στην ηγεσία της «Μάντζαρος» ότι «εφάνηκε δειλή, προβάλλοντας την δικαιολόγησιν κρυολογήματος» και σημειώνεται ότι «έπρεπε να είπη την αλήθεια» της θέσης της ότι «δεν μπορεί το μουσικό σώμα να παιανίζη για σοσιαλιστάς».

Επίσης, στην τέταρτη σελίδα του ίδιου φύλλου του «Εργάτη», δίνοντας συνέχεια στο θέμα η εφημερίδα δημοσιεύει σχετική επιστολή φίλου της με τα αρχικά Γ.Σ., ο οποίος έγραψε:

«Αδελφοί εργάται.

»Νομίζω επιβεβλημένον καθήκον να σας κάμω γνωστόν το επεισόδιον το μεταξύ εργατών και της Διοικήσεως της Φιλαρμονικής “Μάντζαρος” ίνα μάθητε πώς απατώμεθα και πώς μας περιφρονούν εν γένει εκτός της πλουτοκρατίας και οι νεόπλουτοι.

»Προκειμένου ν’ αναχωρήση ο Απόστολος του Σοσιαλισμού Ν. Μαζαράκης πολλοί εργάται απήτησαν όπως του γίνη η προπομπή πανηγυρική. Επεφόρτισαν δε εμέ όπως φροντίσω δια το μουσικόν σώμα του νομιζομένου μέχρι χθες εργατικού σωματείου. Συναντήσας δε ιδρυτήν όστις αναμιγνύεται περισσότερο παντός άλλου ηρώτησα αυτόν πώς θα δυνηθώ να επιτύχω όπως έλθη το μουσικόν σώμα εις την ανωτέρω προπομπήν, μου απήντησε δε, ότι μέχρι τούδε επεκράτησεν σύστημα όταν η αίτησις είναι υπογεγραμμένη παρ’ 20 ιδρυτών το σώμα είναι υποχρεωμένον να μεταβαίνει όπου ζητείται. Ούτως έκαμα την εν λόγω αίτησιν υπογεγραμμένη παρ’ 22 ιδρυτών προτείνων εν αυτή και χρηματικήν αποζημίωσιν ως δώρον, ην ενεχείρισα το εσπέρας εις τον επιμελητήν κ. Γκουλφ εις ον προέτεινον ότι εάν ήτο αδύνατος η αποστολή του σώματος προς της εις την πλατείαν υπηρεσίας ν’ αποσταλή τούτο κατόπιν. Εις την πρότασίν μου ταύτην ο κ. Γκουλφ με παρεκάλεσεν να επιστρέψω και λάβω την απάντησιν. Μετά τινα ώρα επιστρέψας μου είπεν ότι ο Πρόεδρος απουσίαζε καθώς και ο Αντιπρόεδρος και ότι έφυγε και ο Οικονόμος και δεν ήτο δυνατόν να ευρεθούν· σημειωτέον ότι ο Αντιπρόεδρος εκάθητο έξωθι του ωρολογίου του κ. Μπογδάνου. Βλέπων από τας διαφόρους αδικαιολογήτους αιτίας ότι δεν είχον σκοπόν να στείλουν το σώμα τούς έδειξα την εφημερίδα “Εργάτης” ήτις είχε δήλωσιν ότι την προπομπήν θα παρηκολούθει η Μάντζαρος, και τους παρεκάλεσα να διορθωθή το ζήτημα. Εις απάντησιν ο αξιότιμος κύριος Γραμματεύς Γκίκας με ειρωνείαν μου είπεν “τον έχωμεν τον Εργάτην”. Τέλος μου είπον να επιστρέψω μετά ημίσειαν ώραν, όπου επιστρέψας είχον φύγει άπαντες χωρίς ν’ αφήσουν απάντησιν εις τον επιστάτην περί της αποφάσεώς των.

»Εξωδίκως όμως και εκ προσώπου μακράν της Διοικήσεως έμαθον ότι απεφάσισαν να μη αποσταλεί το σώμα. Τυχέως συνήντησα τον Αρχιμουσικόν όστις προέβαλεν ως έμαθον τας μεγαλυτέρας ενστάσεις προφασιζόμενος ότι θα ιδρώσουν οι μουσικοί και δυνατόν να συναχωθούν (Να δάσκαλος που προβλέπει δια τους μαθητάς του). Τέλος εξαντλήσας όλας τας ανθρωπίνους προτάσεις προέτεινον να μας στείλουν 20 μόνον όργανα και εάν αυτός εκωλύετο ας μη ήρχετο.

»Αλλά τέλος αντιληφθείς ότι αι προτάσεις μου και αι παρακλήσεις μου δεν έπιανον τόπον διότι ο κ. Πρόεδρος επίτηδες μεταβάς εις την εξοχήν διέταξεν να μη αποσταλή το σώμα.

»Τώρα καμαρώσατε δυστυχείς εργάται τους κόπους σας και κλάψατε ταις δραχμαίς σας διότι σεις διατηρήσατε και διατηρείται αυτό το σωματείον ίνα μεταβαίνει ο πλουτοκράτης Πρόεδρος μετά ταις νεοπλούτου Διοικήσεως εις την εξοχήν και ν’ αφήσουν διαταγάς. Και ούτω αι ιδικαί σας υπογραφαί όπως και των υπογραψάντων των ιδρυτών να μη αξίζουν περισσότερον ενός μεγάλου μηδενικού.

»Ως επόμενον των όσων σας περιγράφω, επηκολούθησαν αι παραιτήσεις του Ιατρού του σώματος, πολλών ιδρυτών και συνεισφορέων».

Δεδομένου, ας σημειωθεί, ότι κάποιες φορές σε προηγούμενα χρόνια είχε παρατηρηθεί ότι μουσικοί της «Μάντζαρος» έπαιρναν αυτοβούλως όργανα και συμμετείχαν σε λαϊκές διαδηλώσεις, η διοίκηση της Φιλαρμονικής είχε αποφασίσει να ζητείται σε τέτοιες περιπτώσεις παρέμβαση της αστυνομίας, εν ονόματι της προστασίας της περιουσίας της.

Το θέμα είχε βέβαια και συνέχεια, μετά τις διαμαρτυρίες και τις παραιτήσεις. Αρωγός της διοίκησης της Φιλαρμονικής, η οποία φαίνεται να εσιώπησε, εμφανίστηκε η τοπική «Εφημερίς των Ειδήσεων», με δημοσιεύματα που επέκριναν τους επικριτές της ηγεσίας της «Μάντζαρος» και υποστήριζαν ότι δεν υπήρξε δόλος ή ιδιοτελές κίνητρο της τελευταίας στην επιλογή της.

Ο «Εργάτης» επανήλθε στο φύλλο του της 24ης Ιουνίου 1912, με νέες επικρίσεις.

Σε ανυπόγραφο δημοσίευμα – εικονίζεται πιο πάνω – ιδρυτικό μέλος της «Μάντζαρος», όπως αναγράφει, κατηγορούσε την ηγεσία της για «περιφρόνηση» τόσο του ιδίου όσο και των άλλων εκ των 22 ιδρυτικών μελών που είχαν συνυπογράψει την αίτηση για τη συμμετοχή του μουσικού σώματός της στην εργατική – σοσιαλιστική διαδήλωση. Την κατηγορούσε ότι προσέφερε «εκδούλευσιν» σε ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Ο εκ των ιδρυτών αυτός είχε υποβάλει έγγραφη παραίτηση.

Η σχετική επιστολή του απευθυνόταν στον τότε πρόεδρο της Φιλαρμονικής Νικόλαο Καμβύσα και ανέφερε:

«Κύριε Πρόεδρε.

»Κατόπιν της υποβληθείσας αιτήσεως υπογεγραμμένης παρά 22 ιδρυτών, προταθείσης και της χρηματικής αμοιβής, δια την αποστολήν του σώματος εις προπομπήν του Σοσιαλιστού Μαζαράκη.

»Επειδή δεν εστάλη τούτο και νομίζω ότι είναι περιφρόνησις της εργατικής τάξεως υπέρ των δικαίων της οποίας ο Μαζαράκης αγωνίζεται, δεν ανήκω δε ούτε εις τας πλουτοκρατικάς τάξεις ούτε εις τας των νεοπλούτων, αλλ’ εις τας εργατικάς τοιαύτας, δεν έχω ουδεμίαν θέσιν μεταξύ υμών και συνεπώς παραιτούμαι από ιδρυτής του καταστήματος.

»Σας χαιρετώ.

»Κέρκυρα τη 11 Ιουνίου 1912».

Στο ίδιο δημοσίευμα γινόταν αναφορά σε παραιτήσεις και άλλου ιδρυτικού μέλους και συνεισφορέων.

Σημειωνόταν, επίσης, ότι η μομφή δεν στρεφόταν κατά της Φιλαρμονικής, την οποία η εφημερίδα συνέχιζε να εκτιμά, αλλά κατά της διοίκησής της.

«Όπου θέλουν στέλλουν την μουσικήν και όπου δεν θέλουν δεν την στέλλουν, αυτή είναι η αλήθεια», προσέθετε ο συντάκτης του δημοσιεύματος.

Παρούσα στο ΕΑΜ

Δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα, βέβαια, με τη στάση της σπουδαίας αυτής Φιλαρμονικής μας έναντι μεγάλων διαδηλώσεων της εργατικής τάξης και του λαού μας ή και έναντι κινήσεων και κομμάτων που πρέσβευαν και πρεσβεύουν τις ιδέες της σοσιαλιστικής – κομμουνιστικής κοινωνίας.

Στη μεγάλη λαϊκή διαδήλωση του ΕΑΜ της Κέρκυρας τον Νοέμβριο του 1944, σε συνθήκες διώξεων των αγωνιστών του, όπως βεβαιώνουν σχετικά δημοσιεύματα ήταν παρούσες μπάντες τόσο της «Μάντζαρος» όσο και της «Παλαιάς».

Την ίδια περίοδο και πιο συγκεκριμένα τον Αύγουστο του 1945, όπως βεβαιώνει και το εικονιζόμενο πιο πάνω δημοσίευμα – είδηση της εφημερίδας «Φωνή του Λαού» της ΕΑΜ Κέρκυρας στο φύλλο της με ημερομηνία 19 Αυγούστου 1945, η «Μάντζαρος» είχε παραχωρήσει στην Κομμουνιστική Οργάνωση Κέρκυρας του ΚΚΕ το ιστορικό οίκημά της, όπου θυμίζουμε είχε ζήσει και ο σπουδαίος Διαφωτιστής του Γένους Νικηφόρος Θεοτόκης, για την πραγματοποίηση εκδήλωσής της, για την οποία η Οργάνωση είχε λάβει την απαιτούμενη τότε ειδική άδεια από τις τοπικές αρχές.

Είχε γίνει παράδοση – άξια να αναβιώσει – μάλιστα, ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1920, μία τουλάχιστον από τις μπάντες των Φιλαρμονικών της πόλης να συνοδεύει τις πρωτομαγιάτικες απεργιακές διαδηλώσεις των εργαζομένων του νησιού.

Μην ξεχνάμε, ακόμη, πως όσον αφορά τον Μίκη Θεοδωράκη η «Μάντζαρος» ήταν από τα τοπικά μουσικά σώματα εκείνη, που – ενώ μάλιστα το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου αν δεν κάνουμε λάθος είχε παραλείψει να πράξει οτιδήποτε σχετικό και συνολικά η ηγεσία του Ιονίου Πανεπιστημίου είχε κωφεύσει σε αίτημα Κερκυραίου για την απονομή ιδιαίτερης τιμής σ’ εκείνον όταν εζούσε – τον είχε ανακηρύξει, τιμητικά, Επίτιμο Αρχιμουσικό της. Σχετική ευχαριστήρια επιστολή του Μίκη Θεοδωράκη σώζεται στο αρχείο της «Μάντζαρος».

Μουσικά σώματα του νησιού μας, όπως η εικονιζόμενη πιο πάνω σε εκδήλωση τιμής και μνήμης το 2021, στη μαρτυρική κερκυραϊκή νησίδα Λαζαρέτο, Συμφωνική Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης», δεν παραλείπουν μερικές φορές να συνδυάζουν τις δραστηριότητές τους με εκδηλώσεις που τιμούν ιδιαιτέρως το εργατικό – λαϊκό κίνημα και ανταποκρίνονται βέβαια στην κοινωνική τους σύνθεση και στις ιστορικές ρίζες τους, όσο και αν με τη γενικότερη λειτουργία και δράση τους χαρακτηρίζονται από ηγήτορές τους ως «διαταξικά», καθώς λαμβάνουν κιόλας πολύτιμες ιδιωτικές χορηγίες.

Είναι γνωστό άλλωστε πως τα αιτήματά τους για την εξασφάλιση της περαιτέρω μακροημέρευσής τους, όπως γίνεται συχνά και από την υποστηριζόμενη από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας παράταξη «Λαϊκή Συσπείρωση Ιονίων Νήσων», στηρίζονται πολλαπλώς από τον σοσιαλιστικό – κομμουνιστικό πολιτικό χώρο. Σύμφωνα με την εν λόγω παράταξη, «η συνέχιση της μεγάλης μουσικής παράδοσης της Κέρκυρας», η οποία «στηρίζεται στην προσωπική, εθελοντική προσφορά και αγάπη του κερκυραϊκού λαού», συνδέεται με «τη διατήρηση του δρόμου της τέχνης μέσα στον οποίον η νέα γενιά μπορεί να καλλιεργεί προσωπικότητα, αξίες και αισθητική». Ποιος μπορεί να διαφωνήσει ότι όντως οι κερκυραϊκές Φιλαρμονικές «έχουν αποδεδειγμένο καλλιτεχνικό και κοινωνικό ρόλο, αφού από τη μια η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου ενός τόπου είναι πολλές φορές συνυφασμένη με την πολιτιστική – καλλιτεχνική του πρόοδο, ενώ από την άλλη συμβάλλουν στο να μπαίνουν θεμέλια στη συνολική  κουλτούρα μιας κοινωνίας» και «για να συνεχίσουν να υπηρετούν απρόσκοπτα αυτόν το ρόλο είναι υποχρέωση των περιφερειακών  και δημοτικών Αρχών να παρέχουν την ουσιαστική και σταθερή στήριξή τους και, κυρίως, να δίνουν τη μάχη ενάντια στις κεντρικές πολιτικές υποχρηματοδότησης του Πολιτισμού, ώστε να μην οδηγηθούν στην μέγγενη της εμπορευματοποίησης».

Ο πρόσφατος εξαιρετικός πρώτος τόμος της έκδοσης «Ιστορία της μουσικής στη νεώτερη Ελλάδα», που επιμελήθηκαν ο Χάρης Ξανθουδάκης, ο Πάνος Βλαγκόπουλος, ο Κώστας Καρδάμης και η Στέλλα Κουρμπανά, αποδεικνύει πως η μη επαγγελματική απασχόληση των Κερκυραίων και ευρύτερα των Επτανήσιων με τη μουσική υπήρξε μια από τις κύριες κινητήριες δυνάμεις που οδήγησαν στην αυτονόητη, πλέον, ενσωμάτωση της μουσικής πράξης στην κοινωνία μας, ως τμήματος του λαϊκού πολιτισμού κιόλας, εδώ και δύο τουλάχιστον αιώνες. Φτάνει μόνο να δει κανείς τις απειράριθμες μαρτυρίες για τις κατ’ οίκον ή ημιδημόσιες συναυλίες των ερασιτεχνών μουσικών και τον αριθμό των μουσικών σωματείων που έφεραν κατά καιρούς ονομασίες όπως «Ένωση Ερασιτεχνών» και άλλα παραπλήσια ονόματα, καθώς και το καλλιτεχνικό, μα και το κοινωνικό στίγμα που άφησαν τότε εκείνοι και που οι διάδοχοί τους ως μέλη των Φιλαρμονικών και οι ίδιες οι Φιλαρμονικές ως σύνολα ακόμη αφήνουν.

Ο ίδιος ο Μάντζαρος, μην ξεχνάμε, δίδασκε γενικώς δωρεάν, έστω κυρίως για λόγους κύρους ίσως, αφήνοντας μια παρακαταθήκη που ώθησε το πρώτο μα και τα κατοπινά φιλαρμονικά σώματα του νησιού, κάποτε και με προτροπή σειράς φωτισμένων εκπροσώπων της κερκυραϊκής αστικής τάξης, να μην υιοθετήσουν την ταυτόχρονη βρετανική πολιτική της καθιέρωσης εκπαιδευτικών διδάκτρων. Αντιθέτως, καθιέρωσαν τη μουσική ως «διαταξικό αγαθό», εξασφαλίζοντας τη φοίτηση νέων ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης και οικονομικής επιφάνειας και την πρόσβαση στη μουσική παιδεία κοινωνικών χώρων αποκλεισμένων εκ των πραγμάτων από άλλα κοινωνικά ή δημόσια αγαθά, ακόμη και από τη φοίτηση σε σχολεία.

Ήταν στην Κέρκυρα εξάλλου εκείνος – ας θυμίσουμε ενόψει και του δεύτερου τόμου της έκδοσης που αναμένεται να κυκλοφορήσει τον προσεχή Ιανουάριο και επόμενου τόμου που θα ακολουθήσει – που τα τέλη του 18ου αιώνα, πριν ακόμη αναδυθεί δυναμικά η εργατική τάξη ως νέα κοινωνική τάξη και 27 χρόνια μετά τη συγγραφή το 1771 από τον Ευγένιο Βούλγαρι της δικής του «Πραγματείας περί Μουσικής» με πλήρη τίτλο «Περί της δυνάμεως, της αρετής και της χρήσεως της μουσικής», που είχε διακηρύξει σε όλες τις διαστάσεις της τη δύναμη της μουσικής. Αναφερόμαστε στον Στυλιανό Βλασόπουλο, φωτισμένο μέλος της ανερχόμενης και προοδευτικής τότε αστικής τάξης, που διαδέχθηκε στα ηνία της κοινωνίας την αριστοκρατία. Εκείνος το 1798, πρώτος στον ελληνικό χώρο, έγραψε πως η μουσική έχει τη δύναμη να συμβάλλει και «στην ήττα των καταπιεστών της ανθρωπότητας».

Η αστική τάξη για τις δικές της ανάγκες έσκαψε από νωρίς ή και σκάβει ακόμα, θα μπορούσε να πει κανείς, τον λάκκο που μετά μουσικής αργά ή γρήγορα την περιμένει;

Χαίρε Φιλαρμονική «Μάντζαρος»!

ΑΛΕΞΟΣ ΝΑΠΑΙΟΣ