Τι είπε η Βάκη για το σ/ν του Υπουργείου Παιδείας

H ομιλία της Φ. Βάκη στην ολομέλεια της Βουλής κατά τη συζήτηση και ψήφιση του σ/ν του Υπουργείου Παιδείας.

Ομιλία της κοινοβουλευτικής εκπροσώπου του ΣΥΡΙΖΑ Φωτεινής Βάκη στην Ολομέλεια της Βουλής, την Πέμπτη (17/01), κατά τη συζήτηση και ψήφιση του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, «Συνέργειες Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με τα Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας, Παλλημνιακό Ταμείο και άλλες διατάξεις».
«Μονόδρομος ενίσχυσης του δημόσιου πανεπιστημίου, που θα παρακάμπτει τόσο μια βίαιη κατάργηση τμημάτων όσο και μια αυτόματη αναβάθμιση των υφισταμένων, είναι η απόπειρα να ανασχεδιαστεί ο ακαδημαϊκός χάρτης επί τη βάσει συνεργειών, οι οποίες θα υπαγορεύονται από αποκλειστικά ακαδημαϊκά κριτήρια και όχι τοπικιστικές ιδιοτέλειες και θα αποτελέσουν προπλάσματα και σκαριφήματα του πανεπιστημίου του 21ου αιώνα. Σε αυτό το πανεπιστήμιο θα πρέπει να συμβιώνει η δημοκρατική λειτουργία με την ακαδημαϊκότητα, αλλά και η διδασκαλία με την έρευνα, η οποία νοείται ως μια οριζόντια, διεπιστημονική συνέργεια και παράθυρο προς τις τοπικές κοινωνίες που αποκαλύπτει ορίζοντες».
Ολόκληρη η ομιλία:
Ακούστηκαν διάφορα από τους προηγούμενους ομιλητές περί δημοσίου πανεπιστημίου. Εσχάτως, λοιπόν, ο «κατηγορούμενος» και ο «συνήθης ύποπτος» για την αξιωματική αντιπολίτευση είναι το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο, που φέρεται να είναι και «άνδρο ανομίας» κ.λπ. Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω την ομιλία μου με μία αναφορά σε αυτό το δημόσιο πανεπιστήμιο.
Από τη Σύνοδο του Μαρακές το 1994, ετέθη ως στόχος η «απελευθέρωση των υπηρεσιών εκπαίδευσης» και η νεοφιλελεύθερης κοπής υποταγή των πανεπιστημίων στην αγοραία λογική, στους νόμους της αγοράς, με τις ευλογίες τότε του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΟΟΣΑ και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Για τους θιασώτες της νεοφιλελεύθερης ιδεοληψίας, η αγορά όφειλε να κατεδαφίσει δημόσια αγαθά, συμπεριλαμβανομένης και της εκπαίδευσης, αφού τα είχε κατασυκοφαντήσει, απαξιώσει και αποδομήσει συστηματικά.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, τα πανεπιστήμια δεν είναι τεχνικές σχολές κατάρτισης και ειδίκευσης και οι σπουδαστές δεν είναι πελάτες που αγοράζουν γνώση από πωλητές-διδάσκοντες. Δεν ρυθμίζει το αόρατο χέρι της αγοράς ούτε τα γνωστικά αντικείμενα ούτε τα ερευνητικά πεδία που θεραπεύει το πανεπιστήμιο. Διότι, η επιστημονική έρευνα ή θα είναι ελεύθερη και ακηδεμόνευτη ή δεν θα υπάρχει. Έρευνα χειραγωγούμενη, έρευνα έρμαιο της οικονομικής χρησιμοθηρίας είναι σχήμα οξύμωρο. Τα αντικείμενα έρευνας όχι μόνο δεν υπόκεινται στους νόμους της αγοράς αλλά μπορεί να είναι και τέτοια που να την αμφισβητούν ευθέως. Μπορεί παραδείγματος χάριν κάποιος να φανταστεί ένα πανεπιστήμιο από το οποίο θα απουσιάζουν οι κοινωνικές και οι ανθρωπιστικές επιστήμες; Επιστήμες που αρθρώνουν λόγο ρηξικέλευθο και λόγος ύπαρξής τους είναι η κριτική της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων. Ήταν άραγε τυχαία η εχθρότητα και η συστηματική υποβάθμιση αυτών των επιστημών από την εποχή του θατσερισμού τη δεκαετία του 1980;
Ο κ. Τζαβάρας έκανε μία αναφορά στον Ντεριντά και το απροϋπόθετο πανεπιστήμιο. Εγώ θα πάω πολύ πιο πίσω, κ. Τζαβάρα. Γενεσιουργός αιτία των πρώτων πανεπιστημίων πριν από οκτώ αιώνες ήταν ένα μόνο πράγμα: η κατοχύρωση και θέσπιση ενός δημόσιου χώρου διεξαγωγής απρόσκοπτης έρευνας και εκφοράς ελεύθερης σκέψης, χειραφετημένης από τον ζυγό οποιασδήποτε εξουσίας, εκκλησιαστικής, οικονομικής, κρατικής. Ας πάμε λίγους αιώνες μετά, το 1792, όταν στο κείμενό του με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η διένεξη των Σχολών», ο Ιμμάνουελ Καντ έθετε ως κριτήριο του κέντρου βάρους των επιστημών, την ελευθερία. Όχι αυτή της αγοράς αλλά της σκέψης, του κριτικού αναστοχασμού που απελευθερώνει από τα βαρίδια της αυθεντίας, της παράδοσης, του παραδεδεγμένου. Γι’ αυτό και αναγόρευσε ως κορωνίδα των επιστημών τη Φιλοσοφία, συνώνυμη με την ορθή χρήση του Λόγου και την κριτική. Γιατί τα λέω αυτά; Στην Ελλάδα έπρεπε να περάσουν δύο αιώνες για να ιδρυθεί το πρώτο τότε και μοναδικό αυτόνομο Τμήμα Φιλοσοφίας. Θεωρώ εξόχως σημαντική τη νομοθετική κατοχύρωση με το παρόν σχέδιο νόμου της αυτονομίας του γνωστικού αντικειμένου της Φιλοσοφίας, μολονότι για εσάς, που είστε υπέρμαχοι του πανεπιστημίου της αγοράς, αφορά ένα πεδίο χωρίς οικονομικά οφέλη και αντίκρισμα. Θεωρώ την προαγωγή των σπουδών Φιλοσοφίας σήμερα μια ρωγμή φωτός στα σκοτάδια μιας εποχής, που αν και παρέλαβε την κληρονομιά του Διαφωτισμού, δεν είναι καθόλου διαφωτισμένη σήμερα. Η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, η δίκαιη ανάπτυξη θα πρέπει να συμπορεύεται και με την αξιακή ανασυγκρότηση της χώρας και τη θωράκιση της δημοκρατίας, της οποίας οι εχθροί, οι κήρυκες μίσους, μισαλλοδοξίας, ρατσισμού, εθνικισμού δυστυχώς πολλαπλασιάζονται επικίνδυνα.
Αν μια κοινωνία στοχάζεται τον εαυτό της μέσω του πανεπιστημιακού θεσμού, αν το πανεπιστήμιο είναι ο καθρέφτης και η συνείδησή της, τότε το τελευταίο γίνεται όρος δυνατότητας, η μαγιά μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Και το αντίστροφο ισχύει: μέσα σε μια δημοκρατία μπορεί να ανθίσει ένα πανεπιστήμιο όπως το όρισε η ιδρυτική του συνθήκη: δημόσιο χώρο ελεύθερης διδασκαλίας και έρευνας που κατοχυρώνει θεσμικά η διοικητική του αυτονομία και η δημοκρατική διαβούλευση των μελών της κοινότητας που το αποτελούν.
Η χαμένη τιμή του αυτοδιοίκητου και της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων του πανεπιστημίου αποκαταστάθηκε, είτε σας αρέσει είτε όχι, από αυτή την κυβέρνηση. Η αιμοδότηση της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μέσω της διεύρυνσης του ακαδημαϊκού χάρτη έγινε από αυτή την κυβέρνηση. Η δημιουργία νέων Τμημάτων ιδίως στα περιφερειακά πανεπιστήμια δείχνει ότι η παρούσα κυβέρνηση αποσκοπεί στην ενίσχυση του δημόσιου πανεπιστημίου χωρίς αστερίσκους. Κυρίως, όμως, και πρωτίστως, ακόμη κι αν εγείρονται αιτιάσεις και εύλογες διαφωνίες για την σκοπιμότητα ίδρυσής τους, για τα σχέδια νόμου που αφορούν τις συνέργειες ιδρυμάτων, η νέα αρχιτεκτονική του ακαδημαϊκού τοπίου προκύπτει από μία ευρεία διαβούλευση των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας και των οργάνων της και όχι ερήμην τους. Τα λέω αυτά γιατί είναι νωπές οι μνήμες από τον σχέδιο άτακτης και αυθαίρετης κατάργησης σχολών και τμημάτων με μοναδικό τότε κριτήριο οικονομίες κλίμακας που άκουγε και στο όνομα «σχέδιο Αθηνά». Οποίος οργουελικός ευφημισμός και εφιάλτης! Νωπές όμως και οι μνήμες της εποχής της ψευδεπίγραφης ευφορίας και ευμάρειας, που ο ακαδημαϊκός χάρτης χαρασσόταν με σύνθημα «κάθε χωριό και τμήμα» για να αυξηθεί το πελατολόγιο βουλευτικών γραφείων, για να διασφαλιστεί η επανεκλογή τοπικών αρχόντων, να εξασφαλιστούν θέσεις μελών ΔΕΠ ημετέρων και να ευημερεί όχι η παιδεία αλλά τα «rooms to let» και οι καφετέριες των περιοχών.
Αδιαμφισβήτητα, σήμα κατατεθέν της εν Ελλάδι ακαδημαϊκής αρχιτεκτονικής είναι η άναρχη δόμηση και κάποια «αυθαίρετα» χωρίς λόγο ύπαρξης και χωρίς διασύνδεση με το επιστημονικό γίγνεσθαι. Μονόδρομος ενίσχυσης του δημόσιου πανεπιστημίου, που θα παρακάμπτει τόσο μια βίαιη κατάργηση Τμημάτων όσο και μια αυτόματη αναβάθμιση των υφισταμένων, είναι η απόπειρα να ανασχεδιαστεί ο ακαδημαϊκός χάρτης επί τη βάσει συνεργειών, οι οποίες θα υπαγορεύονται από αποκλειστικά ακαδημαϊκά κριτήρια και όχι τοπικιστικές ιδιοτέλειες και θα αποτελέσουν προπλάσματα και σκαριφήματα του πανεπιστημίου του 21ου αιώνα. Σε αυτό το πανεπιστήμιο θα πρέπει να συμβιώνει η δημοκρατική λειτουργία με την ακαδημαϊκότητα, αλλά και η διδασκαλία με την έρευνα, η οποία νοείται ως μια οριζόντια, διεπιστημονική συνέργεια και παράθυρο προς τις τοπικές κοινωνίες που αποκαλύπτει ορίζοντες. Σε αυτό, λοιπόν, το πανεπιστήμιο το στοίχημα που θα πρέπει να κερδηθεί είναι η υπέρβαση του διλήμματος της παραδοσιακής από καθέδρας διδασκαλίας από τη μια και της αγοραίας λογικής μιας άνευ όρων υποταγής στο κέρδος από την άλλη, της ερμητικά κλειστής εντός του ακαδημαϊκού χώρου ζωής της κοινότητας και μιας «εξωστρέφειας» που νοείται ως χειραγώγηση από ιδιωτικά, οικονομικά και τοπικά συμφέροντα. Αυτά, λοιπόν, τα διλήμματα θα πρέπει να υπερβεί αυτό το πανεπιστήμιο.
Εισέρχομαι τώρα στην τροπολογία που αφορά το νέο τρόπο διορισμού των εκπαιδευτικών. Είναι η πρώτη φορά μετά από δέκα χρόνια που δρομολογήθηκαν 15.000 μόνιμων διορισμοί εκπαιδευτικών. Είναι η πρώτη πράξη οξυγόνωσης του δημόσιου σχολείου, ενίσχυσης της πολύπαθης ειδικής αγωγής και αποκατάστασης μεγάλων αδικιών, με μεγαλύτερης αυτής της αδιοριστίας και της δεκαετούς αναμονής διορισμού των επιτυχόντων του ΑΣΕΠ του 2008. Εσείς στην αξιωματική αντιπολίτευση οι διαπρύσιοι κήρυκες της αριστείας της αντιγραφής, των μαθητών- πελατών, της αξιολόγησης ως προσχήματος απολύσεων, θα την υποστηρίξετε; Εσείς που επιθυμείτε διακαώς την επιστροφή της αναλογίας ένας προς πέντε (μία πρόσληψη για πέντε αποχωρήσεις), οι ορκισμένοι εχθροί και διώκτες των δημοσίων υπαλλήλων, θα ανοίξετε αυτή τη φορά το παράθυρο ελπίδας και δικαίωσης σε 15.000 εκπαιδευτικούς ή θα το λοιδορήσετε κι αυτό ως παροχολογία και προεκλογικό επικοινωνιακό πυροτέχνημα; Γιατί θα ήθελα να θυμίσω και τις 2.500 απολύσεις εκπαιδευτικών τεχνικής εκπαίδευσης με την αντίστοιχη κατάργηση των ειδικοτήτων που υπηρετούσαν, για να τους ρίξετε αυτούς και τους σπουδαστές βορά τότε στα ιδιωτικά ΙΕΚ και στις σχολές. Θα ήθελα να θυμίσω τη στιγμή που κουρελιαζόταν η αξιοπρέπεια δασκάλων, όταν επιστρατεύονταν προληπτικά για να μην απεργήσουν. Σε ό,τι αφορά τα πανεπιστήμια θα ήθελα να υπενθυμίσω και εκείνες τις διαθεσιμότητες χιλίων διοικητικών υπαλλήλων, που θα οδηγούσαν μεταξύ άλλων στην αποσάθρωση και στη διάλυση ιδρυμάτων, για να ανοίξουν ενδεχομένως πεδίον δόξης και κέρδους λαμπρό στην αναβάπτιση και μετάφραση παραπηγμάτων και κέντρων σπουδών, κολλεγίων και συναφών επικερδών επιχειρήσεων στα ιδιωτικά πανεπιστήμια που ονειρεύεστε. Αναγκαίες είναι οι υπομνήσεις.
Δυστυχώς, βέβαια, η ελπίδα νέων μόνιμων διορισμών στα σχολεία αυτές τις μέρες σκεπάστηκε από φωνές και αντιπαλότητες, από αιτιάσεις και ανταγωνισμούς μεταξύ ομάδων: παλαιοί εναντίον νέων, κάτοχοι τίτλων εναντίον μη κατόχων. Και παίρνει χαρακτηριστικά διαγενεακά, ένας γονιός με βάση τα χρόνια αδιοριστίας θα μπορεί να στρέφεται κατά του παιδιού του που αποφοίτησε πρόσφατα ή κατέχει διδακτορικό δίπλωμα.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, είναι αλήθεια ότι οι αναπληρωτές καθηγητές στήριξαν τη δημόσια εκπαίδευση σε πολύ δύσκολους καιρούς. Χωρίς μόνιμη κατοικία και εργασία αλλά και χωρίς δικαιώματα, πλάνητες από χωρίου εις χωρίον, υπηρετώντας την εκπαίδευση σε απομακρυσμένες, δύσβατες περιοχές, αναμένοντας κάποια στιγμή στο μακρινό μέλλον την έλευση διορισμού. Αυτή είναι η μία όψη της πραγματικότητας. Υπάρχει όμως και η κρίσιμη μάζα μιας γενιάς, που η ανεργία στην οποία καταδικάστηκε, δεν ήθελε να μεταφραστεί σε αεργία. Διδακτορικά διπλώματα και μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών δεν συνεπάγεται ότι αποκτήθηκαν με αδρά δίδακτρα ή στη γνωστή βιομηχανία σεμιναρίων που αποτιμώνται ποσοτικά και έναντι αμοιβής. Είναι ορθό λοιπόν να μείνουν και αυτοί αδικαίωτοι ή να θυσιαστούν στον βωμό μιας εξισωτικής δημαγωγίας;
Θεωρώ ότι η τροπολογία με τις διορθώσεις που έγιναν, εισάγει ένα ισορροπημένο τρόπο διορισμού, ούτως ώστε να μην αδικηθεί καμιά από τις παραπάνω κατηγορίες. Ας μην αφήσουμε τα πέτρινα χρόνια της κρίσης, της δυσπραγίας, της ανεργίας, την απελπισία μιας επ’ αόριστον αναμονής, να μεταλλαχθούν σε θυμό και οργή όχι εναντίον της πολιτείας αλλά -φευ!- εναντίον του συναδέλφου. Σε αυτή τη γενιά, τη χαμένη γενιά της κρίσης ας δώσουμε πίσω ένα όνειρο, ένα όραμα, ένα μέλλον. Είναι μια γενιά η οποία κουβαλώντας τίτλους και πλούσια βιογραφικά στις αποσκευές της ξεριζώθηκε χωρίς ελπίδα και μετανάστευσε.
Κλείνω με αυτό: Ακούστηκαν πολλά για κυβέρνηση – κουρελού, για τη συμφωνία των Πρεσπών, όλα αυτά που δημιούργησαν μία τοξική ατμόσφαιρα τις προηγούμενες δύο μέρες. Αρκούμαι να σας πω ότι η ψήφος εμπιστοσύνης ήταν μια πράξη γενναιότητας. Η κυβέρνηση ζήτησε τη νομιμοποίηση ενώ θα μπορούσε να οχυρωθεί πίσω από τη νομιμότητα όπως την επιτάσσει το σύνταγμα. Κερδήθηκε η ψήφος εμπιστοσύνης. Διότι η νομιμοποίηση δεν εξαντλείται στη νομιμότητα. Επίκειται η συμφωνία των Πρεσπών για την οποία είπατε πολλά.
Ας γίνουν όλα αυτά αφορμή να ανανοηματοδοτήσουμε κακοποιημένους και τραυματισμένους όρους. Ας δώσουν το έναυσμα επιτέλους να οικοδομήσουμε μια ανοικτή, δημοκρατική, προοδευτική κοινωνία και όχι ένα έθνος – σκαντζόχοιρο, περίκλειστο και αυτάρεσκο στους μύθους του για περιούσιους λαούς στην ιστορία που άπαντες επιβουλεύονται. Και ας σταματήσετε να διχάζετε τον ελληνικό λαό για ένα καιροσκοπισμό, για τον διακαή σας πόθο για παλινόρθωση, για ένα αδειανό πουκάμισο. Ο καθείς και τα όπλα μου. Και όλοι θα λογοδοτήσουμε στην ιστορία και στις επόμενες γενιές.
Σας ευχαριστώ.